Onomastica

Profesor Władysław Miodunka (1945–2024)

Krystyna Data — 2024-12-31

Badania onomastyczne a nowa humanistyka

Artur Rejter — 2024-12-31

Artykuł dotyczy możliwości poszerzenia zakresu badań z zakresu onomastyki o założenia nowej humanistyki, które stanowią: przeciwstawienie się specjalizacji ograniczonej do jednej ściśle wyodrębnionej dyscypliny lub subdyscypliny naukowej; interdyscyplinarność i transdyscyplinarność badań naukowych, holistyczność ujęć, co umożliwia nowe spojrzenie na zjawiska związane z kulturą, historią, literaturą czy sztuką; oparcie na nowoczesnym instrumentarium badawczym, takim jak analiza big data, sztuczna inteligencja czy programowanie komputerowe; zastosowanie nauki w praktyce, dążność do wykorzystania odkryć i wniosków w celu rozwiązywania realnych problemów społecznych i kulturowych. Koncepcję wskazania aliansów onomastyki i nowej humanistyki oparto na propozycji Ryszarda Nycza, który w obrębie nowej humanistyki wyróżnia: humanistykę cyfrową, humanistykę zaangażowaną, humanistykę kognitywną, posthumanistykę i humanistykę artystyczną. W każdej z tych domena nowej humanistyki wskazano możliwości prowadzenia badań nad nazwami własnymi. Przeprowadzone obserwacje prowadzą do konkluzji: 1. wnioski wynikające z badań nad nazwami własnymi są nie tylko ważne dla nauki jako konstruktu abstrakcyjnego, ale także dla praktyki, 2. onomastyka powinna być traktowana przede wszystkim jako subdyscyplina lingwistyki i szerzej – humanistyki, stanowiąca źródło wiedzy o kulturze, 3. oprócz opisu i interpretacji zjawisk odnoszących się do samego języka i komunikacji, onomastyka powinna dążyć do formułowania wniosków diagnostycznych i perspektywicznych, naświetlających aktualne problemy człowieka i świata, a także uwrażliwiających na nie, 4. koniecznym założeniem jest pielęgnowanie i pogłębianie otwarcia metodologicznego onomastyki na inne subdyscypliny, dyscypliny i dziedziny nauki, jej zorientowanie na postawione pytanie a nie na narzędzia, które miałyby zostać użyte do udzielenia odpowiedzi, 5. refleksja onomastyczna w obrębie poszczególnych domen nowej humanistyki potwierdza czasami ich krzyżowanie się, a tym samym komplementarność i szansę na ujęcie holistyczne danego problemu.

Polska toponimia miejska jako banalny kanon kultury

Mariusz Rutkowski — 2024-12-31

W referacie przedstawiona będzie interpretacja całościowo pojmowanej toponimii miejskiej jako emanacji polskiego kanonu kultury. Kanon kultury jest, w ujęciu socjologicznym, zbiorem toposów i postaci o szczególnym znaczeniu dla danej zbiorowości. Jako taki stanowi rodzaj pamięci kolektywnej i „wiedzy uwspólnionej”, która powinna być znana wszystkim uczestnikom danej wspólnoty kulturowej. Reprezentacjami tego kanonu są programy nauczania, teksty kultury, rocznice i inne nośniki pamięci – w tym również nazewnictwo upamiętniające. W tym referacie komemoratywne nazwy ulic i placów zostaną zinterpretowane jako emanacja polskiego kanonu kultury w formie zbanalizowanej – w duchu koncepcji banalnego nacjonalizmu M. Billiga. Nazwy miejskie poprzez ich umocowanie w przestrzeni są reifikowanymi nośnikami wartości i pamięci, a przez praktykowanie w codziennej komunikacji są naturalizowane i funkcjonują na zasadzie banalnych „przypominaczy”. Banalność tego rodzaju paradoksalnie stanowi o ich sile. Wartości utrwalone w taki sposób stają się elementami codziennych praktyk społecznych, a więc przenikają do poziomu zachowań bez konieczności siłowego wprowadzania i utrwalania – wzmacniając w ten sposób narodowy kanon kultury.

Komplementarita onomastických a sociolingvistických výskumov jazykovej krajiny n Slovensku

Jaromír Krško — 2024-12-31

Príspevok je venovaný vzájomnej komplementarite onomastických a sociolingvistických výskumov jazykovej krajiny na Slovensku. V príspevku venujeme pozornosť analýze antroponým ako súčasti pamätných tabúľ, oficiálnych tabúľ miestnej samosprávy, ale aj reklamných bilbordov a pútačov. Onomastika venovala veľkú pozornosť výskumu urbanonymie, predovšetkým antroponymickým dedikačným názvom a ich premenúvaniu po roku 1989 a názvom firiem – logonymám. Na rozdiel od onomastiky si však sociolingvistika všíma aj vizuálnu a semiotickú stránku logoným. Antroponymá sú súčasťou maturitných tabiel, ktoré vstupujú do jazykovej krajiny v období pred maturitnými skúškami. Doteraz málo preskúmanou oblasťou jazykovej krajiny sú náhrobné kamene. V bilingválnom prostredí predstavujú veľmi pestrú vzorku nielen z diachrónneho, ale aj synchrónneho hľadiska. Širší výskumný záber jazykovej krajiny, oproti onomastickému výskumu, umožňuje analyzovať nielen formálnu stavbu proprií, ale aj rodinné vzťahy zosnulých vyjadrené určitými formálnymi znakmi na náhrobkoch.

Imiona osobowe w polszczyźnie wobec kategorii płci

Adam Siwiec — 2024-12-31

Punkt wyjścia rozważań stanowi ustalony historycznie w warunkach polskich wzorzec nadawania imion osobowych, który wiąże się z wyraźną różnicą między imionami męskimi i żeńskimi. Na tej zasadzie forma językowa wielu imion jest skorelowana z określoną płcią, to jest zawiera odpowiedni gramatyczny wskaźnik rodzajowy pozwalający na ich zidentyfikowanie w polskiej świadomości językowej jako męskich lub żeńskich. Przyjęte społecznie sposoby kodowania informacji o płci mają oparcie w utrwalonych kognitywnie schematach, za pomocą których użytkownik języka dokonuje kategoryzacji imion jako wyrażeń językowych. Schemat łączy się z przyporządkowaną do rodzaju formą językową imion. Biorąc pod uwagę cechy morfologiczne (fleksyjne) imion osobowych można wydzielić w tej klasie antroponimicznej nazwy bardziej i mniej prototypowe ze względu na kategorię płci. Do tych pierwszych będą należeć imiona, w których informacja o płci osoby przekazywana jest najwyraźniej pod względem systemowym (na podstawie schematów prymarnych), czyli w przykładach, w których rodzaj męski wyraża w formie kanonicznej (M. lp.) końcówka zerowa i spółgłoskowe zakończenie tematu, a rodzaj żeński końcówka -a. Obserwacja uzusu pokazuje, że mamy też w polszczyźnie do czynienia z imionami, w których ustalona w ten sposób korelacja między formą językową a płcią nosicieli ulega zaburzeniu, co przejawia się w tym, że mogą być one używane jako męskie i żeńskie. Z tej perspektywy rozpatrywane są wystąpienia językowe, w których dochodzi do rozszerzenia referencji płci i funkcjonowania niektórych (zwłaszcza nowszych i mniej tradycyjnych) imion w kategoriach uniseks. Nacisk konwencji językowych i wzorów kulturowych sprawia, że imiona uniseks są w warunkach polskich zjawiskiem bardzo ograniczonym pod względem uzualnym, o którym wiedzę użytkownicy imion czerpią z innych języków (obce wzory nazewnicze) i w coraz szerszym zakresie z mediów, przede wszystkim z Internetu. Zwyczaje imiennicze w Polsce zmieniają się i w kontekście tych zmian można też rozpatrywać występowanie nazw wspólnych dla obu płci. Ponieważ jednak nie służą one płci, można przypuszczać, że tak jak obecnie będą one miały w polszczyźnie charakter marginalny. Kolejne zagadnienie to zmiany imion wynikające z różnych genderowych koncepcji siebie. Stanowią one w dzisiejszej Polsce zauważalny trend, który trzeba dokładniej zanalizować.

Výzkum percepce rodných jmen ve společnosti — jména na venkově a ve městě

Kristýna Březinová — 2024-12-31

Tématem studie je analýza současné české antroponymie z hlediska percepce rodných jmen širokou společností. Centrální oblastí zájmu jsou jména, která jsou společností vnímána jako typicky venkovská a městská. Úvodní část je věnována teoretickému pozadí tématu. Ve výzkumné části jsou představeny dvě sondy, které byly realizovány v letech 2022 a 2023, obě prostřednictvím dotazníkového šetření, ale každá založena na jiném metodologickém východisku. Cílem dvojice výzkumů je odpovědět na otázku, zda jsou některá rodná jména vnímána perspektivou minulých let.

Językowo-kulturowy obraz części ciała ludzkiego (ręka, noga i ich elementy) utrwalony w nazwiskach niemieckich i polskich

Zenon Lica — 2024-12-31

Przedmiotem niniejszego artykułu jest językowo-kulturowy obraz zewnętrznych części ciała ludzkiego ukazany w świetle wybranych nazwisk polskich i niemieckich wyekscerpowanych z leksykonów antroponimicznych. Zbiór spetryfikowanych nazw osobowych przynosi wiedzę z poziomu języka potocznego, wnosi informacje o rozmiarze, kształcie i kolorze części ciała, ponadto wskazuje na ich metaforyczne użycia. W ten sposób powstał modelowy wzorzec nominacji taki sam w języku polskim, jak i niemieckim, co wynika z podobnego postrzegania człowieka poprzez jego wygląd zewnętrzny podlegający wartościowaniu.

Jak was słyszą, tak was piszą, czyli o pewnym typie przezwisk zbiorowych w gwarach Polski południowo-wschodniej

Tomasz Kurdyła — 2024-12-31

Artykuł poświęcono przezwiskom sąsiedzkim motywowanym przez cechy językowe charakterystyczne dla gwary przezywanych. Stanowią one około 10% wszystkich zebranych przez autora przezwisk mieszkańców sąsiednich wsi na obszarze Podkarpacia i wschodniej Małopolski (Nomen Auctoris, 2015).

W zasadzie nie należą do nich jeszcze przezwiska, które tylko dokumentują innowację gwarową (przeważnie leksykalną), lecz motywację mają niejęzykową (np. Krztełki ‘ludzie niskiego wzrostu’, Paryjorze ‘mieszkający w paryi’, Tyrkole ‘mieszkańcy tyrkoczą, czyli dużo i szybko mówią, są gadatliwi’). Grupę właściwą stanowią antroponimy pochodzące od (a) leksemów charakterystycznych dla gwary przezywanych, przy czym jest ich stosunkowo niedużo, a większość utworzono od charakterystycznych form adresatywnych, piętnując jednocześnie pewne postawy społeczne przypisywane sąsiadom (Blacisie/Bracisie, Słodkie Bracia, Wujkowie). Należą do niej również (b) przezwiska od cech wymawianiowych, a więc wyśmiewające m.in. mazurzenie (Węze), wymowę o jako e (Chłorebki), wymowę ił, ył jako oł, uł (Buły, Toboły), wymowę dwuwargowego ω lub u niezgłoskotwórczego zamiast v (Hałczoki, Łolanie). Są to antroponimy swoiste dla obszarów wewnętrznego pogranicza gwarowego, które na zbadanym obszarze może mieć trojaki charakter: a) dwóch przylegających do siebie obszarów gwarowych, b) niewielkich wysp językowych, c) jednej większej wyspy językowej; ponadto niektóre przezwiska stanowią świadectwo dawnego d) pogranicza etnicznego. Jednocześnie przezwiska społeczności wskazujące na jej odmienność (nie tylko językową) mają charakter uniwersalny.

Nazwy własne jako „leksemy kulturowe” na polskich pograniczach wewnętrznych

Halina Kurek — 2024-12-31

Przedmiotem artykułu są nomina propria (imiona, nazwiska, nazwy miejscowe i terenowe, chrematonimy), o proweniencji wołoskiej lub łemkowskiej, występujące na tzw. wewnętrznych pograniczach Polski w lokalnych polskich gwarach (oraz w polszczyźnie ogólnej) i pełniące funkcję „pogranicznych leksemów kulturowych”. Opisywane pogranicza to tereny leżące w Beskidzie Niskim (zwłaszcza Dukielszczyzna) oraz w Beskidzie Sądeckim (okolice Piwnicznej) zamieszkiwane po sąsiedzku (obecnie lub tylko do czterdziestych lat XX wieku) przez wiejską ludność polską i łemkowską. Występujące tu leksemy kulturowe to językowe łącza decydujące nie tylko o odrębności kulturowej badanego obszaru, lecz przede wszystkim o tworzeniu poczucia wspólnoty ludności pogranicza, która, bez względu na przynależność narodową, potrafi dzięki nim zrozumieć lokalny świat znaczeń i wartości.

Żydzi i pamięć o nich we współczesnej toponimii Polski (rekonesans)

Urszula Bijak — 2024-12-31

Przedmiotem artykułu są współczesne polskie nazwy geograficzne pochodzące od etnonimu Żyd oraz innych leksemów związanych z kulturą żydowską. Materiał został zaczerpnięty z „Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych” i porównany z danymi historycznymi. Analiza kilkuset toponimów wywodzących się od leksemów – „domniemanych nośników pamięci Żydów”, wykazała, że nie wszystkie one mają związek z elementami kultury żydowskiej. Niewątpliwie nośnikami pamięci o Żydach są liczne nazwy geograficzne wywodzące się od podstawy Żyd-, przymiotnika żydowski oraz mniej liczne od leksemów: bóżnica, ki(e)rkut, okopisko, rabin, od choronimu Palestyna. Są one świadectwem osadnictwa żydowskiego, praw własności, tragicznych wydarzeń z okresu II wojny światowej, dokumentują miejsca modlitwy, miejsca schronienia i miejsca pochówku. Toponimy te są przedmiotem trwałej, zapisanej pamięci zbiorowej Polaków.

Моделювання аксіологійно-маркованих значень топонімів та їхніх похідних в українській лінгвокультурі: актуалізація макроекстралінгвального чинника «війна»

Тетяна Космеда — 2024-12-31

Стаття присвячена висвітленню змін, що відбуваються в українській лінгвокультурі під впливом екстралінгвального макрочинника, який пов'язаний із пропагандою «русского мира» та гібридною російсько-українською війною, ураховуючи й повномасштабне вторгнення 24 лютого 2022 року.

Дослідницьку увагу спроєктовано на трансформацію, що відбувається в українській топонімійній мовній картині світу, загалом у просторі національної лінгвокультури. Автори наукової розвідки фокусуються на проблемах перейменування українських топонімів, що виникли під впливом російської ідеології в радянський період, презентуючи російськомовні номінації, що викривляють національну мовну свідомість. У межах статті студіюється і функціювання квазітопонімів, що називають псевдореспубліки, які з’явилися внаслідок окупації територій України російськими військами, а також моделювання росіянами образливих перифраз для номінування хороніма Україна та вербалізація супротиву української мови, що спроєктований на створення аксіологійно-маркованих перефразувань хороніма Росія, зокрема й написання його з малої літери як вияв аксіологійно-орфографічної норми, що виражає презирство, зневагу, іронію тощо.

Автори статті акцентують увагу на моделюванні нової прагматики в українських астіонімів, що пов’язано, з одного боку, із наслідками окупації, агресією росіян (це міста-жертви), а з другого, оспівуванням міст‑героїв, що набули статусу непереможних: прагматичні смисли моделюються на основі вторинної номінації, метафоризації, прийомів мовної гри, феномена прецедентності, асоціативних реакцій та рефлексій. Кожна конотована номінація має прозору внутрішню форму, що дешифрується, презентуючи переважно узагальнювально-оцінне значення, нові символи, образи, прагматичну багатозначність. Топонім розглядається як виразно аксіологійний маркер довкілля.

За підсумками аналізу фактичного матеріалу наукової розвідки простежуємо великий словотвірний потенціал топонімів, оскільки вони стають продуктивними твірними основами для відтопонімних утворень. Розширюємо теорію лінгвоаксіології, зокрема й граматики оцінки, оскільки йдеться про творення моделей аксіологійно-граматичних значень та смислів. Презентований матеріал доповнює теорію і практику креативної ономастики, зокрема креативної топоніміки, а також топоніміки політичної.

Російсько-українська війна викликала новий сплеск лінгвокреативності українців щодо словотвірних і прагматичних метаморфоз у системі топонімів, що презентують опозицію рідний, свій – чужий, ворожий. Описаний матеріал можна використати для створення словників конотативних топонімів.

Fenomen nadawania nazw skwerom w Polsce

Małgorzata Rutkiewicz-Hanczewska — 2025-01-01

Mimo że skwery istniały w miastach polskich od dawna, nazwy własne zaczęto im nadawać dopiero w obecnym stuleciu. W kraju istnieje obecnie blisko półtora tysiąca nazwanych tego typu obiektów; ich liczba stale wzrasta, a prowadzone przez lokalne samorządy banki nazw oczekujących na wykorzystanie wciąż się rozrastają. Obserwacja tego procesu nominacji to rodzaj naturalnego eksperymentu społecznego, w którym nazwa miejska w znacznym stopniu uwalnia się od tradycyjnie jej przypisywanej dotąd funkcji pragmatycznej oraz wiążących się z tą funkcją ograniczeń, dotyczących np. długości, łatwości artykulacyjnej, spójności z gniazdem semantycznym czy jednoznaczności adresowej. Przedmiotem artykułu jest synchroniczna analiza wszystkich nazw skwerów Polski w ujęciu terytorialnym oraz w podziale na kategorie semantyczne. Tekst odpowiada na pytania, czy istnieją miasta lub województwa, gdzie są one bardziej popularne, oraz jakie tendencje motywacyjne ich nominacji przeważają. Ocenie podlega także społeczny odbiór ich powstawania (na wybranych przykładach), a niekiedy towarzyszące mu kontrowersje i spory. Autorki zastanawiają się zarazem, na jakie potrzeby społeczne odpowiada kreacja nazw skwerów, i jaka może być przyszłość oraz późniejsze konsekwencje tej nowej mody nazewniczej.

The role of bodies of water in settlement names referring to the natural environment

Éva Kovács — 2025-01-01

In this essay I examine the relationship of settlement names with bodies of water and places associated with water. I point out the role of water and hydronyms in the formation of the settlement name type and the form in which they are present in early Old Hungarian settlement names. The vast majority of the settlement names have only a single constituent: metonymy, name-giving without a formant occurs in 85% of the names (e.g. Ér < ér ‘brook’, Tapolca < hydronym Tapolca, etc.), while 6% of the names were created from a common noun related to water or from a hydronym with a suffix morpheme (e.g. Árki < árok ‘trench’ + -i suffix etc.). The two-constituent names also account for a small proportion of the names of the settlements at only 9% (e.g. Szamosfalva ‘village/next to the River Szamos’, Túrpásztó ‘settlement called Pásztó/located next to the Túr River’ etc.).

I also discuss the relationship between settlement names and hydronyms recorded in an identical form. I collect those points of reference and criteria which, with due care, can be used to identify the direction of metonymy successfully (eg. etymological and name typological arguments, the size of the body of water etc.). I also highlight that the hydronym > settlement name direction mostly accepted in publications on Hungarian historical onomastics cannot be generalized, instead, each case has to be examined separately in terms of the name formation process.

Imiona wozów tramwajowych — powrót do tematu

Piotr Tomasik — 2025-01-01

Celem artykułu jest zbadanie losu nazw wagonów tramwajowych. Autor podejmuje temat po dekadzie od poprzednich badań. Nadawanie imion tramwajom stało się popularnym zwyczajem w wielu polskich miastach. Wyekscerpowany w badaniach terenowych materiał poddany został analizie onomastycznej włączającej analizę językową, kulturową, funkcjonalną. W pracy wykorzystano metody używane podczas badań innych porejonimów, przede wszystkim nazw pociągów i połączeń kolejowych. Analizowany materiał porównywany jest do nazw miejskich placów i traktów. Rezultatem badań jest konstatacja, iż najbardziej popularnym systemem nadawania imion tramwajom w Polsce jest nadawanie im patronów, tj. przenoszenie imienia i nazwiska znanej osoby na imię tramwaju. W miastach, w których próbowano zastosować inne systemy, zwyczaj nadawania imion nie przyjął się. Szczególną sytuację można obserwować w konurbacji górnośląskiej.

Назви чемпіонатів в українському футбольному дискурсі

Віталій Максимчук — 2025-01-01

У статті проаналізовано назви чемпіонатів (чемпіонатоніми) як різновид хрононімів. За допомогою різних методів (структурного, описового, порівняльно-типологійного, контекстного й кількісного) з’ясовано особливості вживання чемпіонатонімів в українському футбольному дискурсі. Пропріативи згруповано за ієрархією футбольних ліг – від найвищих до аматорських. У назвах найвищих за ієрархією чемпіонатів переважають оніми, що містять складники із семою ‘перший’, передану різномовними лексемами та цифрою 1. Меншою кількістю репрезентовано власні назви з компонентами супер-, еліт-, про- та назви чемпіонатів, утворені від перших літер суверенонімів. Спостережено, що чемпіонатонімікон має політичний підтекст, наприклад, назви чемпіонатів колишніх французьких колоній в Африці названо Ліга 1 (як і чемпіонат Франції), а найменування чемпіонатів окремих пострадянських країн зберігають прикметник «вищий». Засвідчено, що комерційні чемпіонатоніми можуть змінювати свою назву залежно від спонсора змагання. Простежено, що назви других за ієрархією чемпіонатів зазвичай утворено сполученням порядкових числівників перший, другий з іменниками ліга, дивізіон або приєднанням другої літери абетки до назви першого за ієрархією чемпіонату. З’ясовано, що кількість назв третіх і нижче за ієрархією чемпіонатів є порівняно меншою. Це пов’язано з аматорським статусом змагань у багатьох країнах і відповідно слабкою вболівальницькою зацікавленістю до них за межами регіональних спільнот. Ці оніми, утворені за традиційними моделями, містять числівникові або іменникові компоненти, що вказують на відповідний рівень або регіональний статус змагань. Окремі чемпіонатоніми функціюють як запозичення, що набули або набувають граматичних ознак української мови.

Niekomercyjne nazwy prywatnych przedmiotów jako typ chrematonimów użytkowych

Agnieszka Myszka — 2025-01-01

Ostatnie dziesięciolecia badań nad chrematonimią obfitowały w prace materiałowe, dyskusje dotyczące granic oraz cech kategorialnych tej klasy nazw, ich funkcji, znaczeń tekstowych, wreszcie różnych sposobów ich porządkowania i kategoryzowania. Uznanie zdobyła propozycja Artura Gałkowskiego, który wśród chrematonimów użytkowych wyróżnił trzy grupy: chrematonimy ideacyjne, społecznościowe i marketingowe. Badania wykazały, że istnieją jednak takie chrematonimy użytkowe, które nie mieszczą się w żadnej z wyżej wskazanych grup, co rodzi postulat rozszerzenia tej kategorii o nową klasę zawierającą miana nadawane pojedynczym (prywatnym) obiektom użytkowym. Onimy te, niebędące nazwami handlowymi, nieobecne w marketingu (i nienastawione na komercyjność), są mocno zindywidualizowane, emocjonalne, jednostkowe. W artykule dokonano charakterystyki tych nazw, podjęto próbę wyznaczenia zakresu proponowanej klasy oraz wskazania jej cech kategorialnych, a także ustalenia uwarunkowań kulturowych powstawania tego typu mian. Propozycja została wzbogacona egzemplifikacją nazw pojazdów, zabawek, instrumentów muzycznych, sprzętów AGD oraz komputerów.

A comparative analysis of functions served by characters’ proper names in Terry Pratchett’s “The Fifth Elephant” and its Polish translation

Martyna Gibka — 2025-01-01

This study is devoted to the issue of the functions served by characters’ proper names in novels and their translations. The works of art chosen for analysis are Terry Pratchett’s “The Fifth Elephant” and the Polish translation of this book entitled “Piąty Elefant”. The main thesis of this article is that some characteronyms no longer serve the onymic functions in the translation which they perform in the original. Moreover, some proper names receive additional functions in the translation that they do not serve in the original. The author’s aim is to compare the functions served by characteronyms in the two books and identify which functions are preserved in the translation, which are lost, and which are added as well as to determine the reasons why some onyms lose their functions. The method chosen to conduct the research is the theory of two acts in which the functions of characteronyms are recognized and defined on the basis of the naming act and the act of using a name in the novel. Thus, they are divided into two groups of functions: permanent and momentary. The examination showed that both onymic sets serve twelve permanent and eleven momentary functions, so no function is entirely lost in the translation. Nevertheless, four permanent and four momentary functions are partly lost in the translation.

Nazwy własne w przekładzie filmowym: „Za jakie grzechy, dobry Boże?”

Marzena Chrobak — 2024-12-31

Artykuł ma na celu opis oraz ocenę postępowania z nazwami własnymi w polskim przekładzie słynnej francuskiej komedii filmowej Qu'est-ce qu'on a fait au Bon Dieu? Philippe’a de Chauverona (2014). Materiał badawczy został wybrany ze względu na różnorodność funkcji pełnionych przez onimy, a zwłaszcza ze względu na zastosowanie antroponimów jako inwektyw w celu wytworzenia efektu komicznego. Wyodrębniono dziewięć technik postępowania z nazwami własnymi w przekładzie (tłumaczenie, przeniesienie, wytłumaczenie, zastąpienie ustalonym odpowiednikiem w języku docelowym, zastąpienie odpowiednikiem funkcjonalnym, zastąpienie inną nazwą własną, zastąpienie nazwą pospolitą, zastosowanie techniki mieszanej, opuszczenie) i wprowadzono dwuczłonową ocenę postępowania tłumacza (ustalenie, czy zastosował właściwą technikę, ustalenie, czy zastosował ją prawidłowo). Zaproponowana metoda krytyczna uwzględnia złożoną naturę onimów (posiadających dwie postaci: foniczną i graficzną, znaczenie, styl i funkcje, pozostających w pewnym związku z nosicielem), a także polisemiotyczność badanego utworu. Ustalono, że polski tłumacz Piotr Zieliński, autor wersji lektorskiej do filmu Za jakie grzechy (2014), dobrze poradził sobie z oddaniem znaczenia, funkcji i stylu nazw własnych.

Etnonomastické termíny v perspektíve slovenskej onomastiky

Iveta Valentová — 2024-12-31

Článok sa zaoberá onomastickým termínom etnonymum, jeho definíciou, miestom (postavením) v sústave onomastickej terminológie, slovenskými domácimi ekvivalentmi tohto termínu a niektorými používanými i navrhovanými najmä hyponymickými termínmi, ktoré súvisia s rôznymi kritériami triedenia etnoným. Rozdielne nazeranie na status etnoným a obyvateľským mien (apelatívny alebo propriálny) spôsobuje aj ortografický problém v súvislosti s písaním veľkých začiatočných písmen. V slovenčine sa pokladajú za vlastné mená, a preto sa píšu s veľkým začiatočným písmenom. Jazyková prax je však rozkolísaná predovšetkým pri tzv. neoficiálnych etnonymách, prezývkových etnonymách, ktoré niektorí používatelia jazyka, ale aj jazykovedci môžu chápať skôr ako pejoratívne etnické nadávky a písať ich s malým začiatočným písmenom. Cieľom tohto článku je prispieť k požiadavke zjednotenia a harmonizácie onomastickej terminológie a k upresneniu pravidiel slovenského pravopisu v oblasti písania veľkých písmen v tomto druhu onymie.

Internetowy słownik nazwisk w Polsce — historia, przyszłość, odbiór społeczny

Halszka Górny — 2024-12-31

W artykule przypomniano najważniejsze cele i założenia „Internetowego słownika nazwisk w Polsce” (ISNP) i jego rolę w popularyzacji wiedzy o nazwisku, wskazano elementy składające się na strukturę artykułu hasłowego, a także przedstawiono plany dotyczące rozbudowy antroponomastykonu o kolejne nazwiska według malejącej frekwencji użycia. Uwagę poświęcono jednak przede wszystkim zagadnieniu społecznego odbioru słownika, przybliżając dane statystyczne dotyczące aktywności jego użytkowników, omawiając problemy poruszane w listach (e-mailach) kierowanych do zespołu autorskiego, a także sygnalizując duże zainteresowanie mediów słownikiem nazwisk.

Studying microtoponymy in Belarus: The main achievements of the last 60 years

Vadzim Shkliaryk — 2024-12-31

The article presents an assessment of the work done by Belarusian researchers for almost 60 years in the field of microtoponymy studies. This analysis was made possible by the creation of an electronic bibliography on Belarusian microtoponymy at Jakub Kolas Institute of Linguistics of the National Academy of Sciences of Belarus. Due to the lack of such publication database previously, researching the names of small geographical objects in the country was complicated. Until recently this process had been disorganized, but today there are grounds and opportunities to rectify such situation.
An important feature of the electronic bibliography on Belarusian microtoponymy is the availability to select fields as “Region” and “District”, which can be used to sort the publications. This option makes it possible to assess what has been done in certain regions of Belarus in particular. In other words, this publication database can be used to identify the locations where names of small geographical objects have not been collected and/or have not been researched.
Moreover, the electronic bibliography on Belarusian microtoponymy revealed that for almost 60 years only four candidate dissertations and only two monographs have been devoted to local microtoponyms in the country. However, the low attractiveness of microtoponyms as an object of research in Belarus is partially rectified by a number of comprehensive dissertations and monographs where the names of small geographical objects are analyzed along with oikonyms and/or hydronyms.

Použití vlastních jmen v meteorologii

Jan Holeš — 2024-12-31

Článek shrnuje dosavadní praxi v oblasti meteorologické onomastiky, které byla dosud věnována relativně malá pozornost, i když její historie sahá až na konec 19. století. Nejdelší tradici má přísně regulované pojmenování tropických bouří, které se systematicky pojmenovávají od poloviny 20. století. Mnohem nedávnější je praxe pojmenovávat mimotropické bouře, především americké zimní bouře a evropské bouře. Pro pojmenovávání těchto meteorologických jevů je charakteristické (a) použití křestních jmen, původně ženských, dnes střídavě ženských i mužských, a (b) použití předem sestavených, většinou abecedních seznamů jmen, která jsou bouřím postupně přiřazována. Závěrem je uvedeno několik úvah o možném budoucím vývoji meteorologické onomastiky a pojmenování jevů spojených s počasím.

Recenzja monografii Roberta Słabczyńskiego „Mikrotoponimia Beskidu Niskiego”

Urszula Bijak — 2024-12-31

Recenzja monografii Michała Łuczyńskiego „Bogowie dawnych Słowian. Studium onomastyczne”

Mikołaj Dunikowski — 2024-12-31

Poznámky k recenzii Zbigniewa Babika „Nowy etap badań nad toponimią słowacką (uwagi po lekturze książki Ivety Valentovej ‚Lexika slovenských terénnych názvov. Koncepcia lexikografického spracovania‘)“

Iveta Valentová — 2024-12-31

XXIII Międzynarodowa i Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna (Opole, 19–21 października 2023 r.)

Danuta Lech-Kirstein — 2024-12-31