Keywords
material culture
spiritual culture
surname
Cieszyn Silesia
19th century
spiritual culture
surname
Cieszyn Silesia
19th century
Abstract
This paper discusses selected types of native, appellative-form surnames of the inhabitants of 19th-century Cieszyn Silesia and its surrounding areas. Such appellative-form surnames (without derivative indicators) reflect the regional culture and values characteristic to, and cultivated by, the inhabitants of the region. An overview of them confirms that Cieszyn Silesia, as an ethnic-cultural borderland, stands out with its sub-regional distinctness in onymic stock. The described surnames not only reflect the values acknowledged by the inhabitants of 19th-century Cieszyn Silesia, showing the immanence of this set in the regional context, but they also depict the material and spiritual culture of the inhabitants of this region. The researcher used the semantic field method to analyse the anthroponymic material, and the sociolinguistic aspect of naming was considered when describing the collected set of appellative-based surnames, with references made to statistical research.
References
BSz — Borek, H., Szumska W. (1976). Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XIX wieku do roku 1870. Studium nazewnicze i społeczno-narodowościowe. Warszawa–Wrocław: PWN.
CSG — Golec, J. (1991). Cieszyński słownik gwarowy. Oprac. red. R. Danel. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej.
MSGGŚ — Cząstka-Szymon, B., Ludwig, J., Synowiec, H. (red.). (2000). Mały słownik gwary Górnego Śląska. Cz. 1. Wyd. 2 popr. Katowice: Leksykon.
MSGP — Wronicz, J. (red.). (2010). Mały słownik gwar polskich. Kraków: Lexis.
Ro — Rospond, S. (1967). Słownik nazwisk śląskich. Cz. I: A–F. Wrocław [itd.]: Ossolineum; Rospond, S. (1973). Cz. II: G–K. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Ry1 — Rymut, K. (1991). Nazwiska Polaków. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Ry2 — Rymut, K. (wyd.) (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. T. I–X. Kraków: Wyd. IJP PAN.
SE — Bańkowski, A. (2000). Słownik etymologiczny języka polskiego. T. I–II. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
SGPK — Karłowicz, J. (red.). (1900–1911). Słownik gwar polskich. T. I–VI. Kraków: AU.
SGŚ — Czajkowski, A. i in. (red.). (1996). Słownik gwary śląskiej. Wyd. 2 rozszerz. Ka-towice: Columb.
SGŚC — Wronicz, J. (red.). (2010). Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego. Wyd. 2. Ustroń: Galeria „Na Gojach”.
SGŚW — Wyderka, B. (red.). (2000). Słownik gwar śląskich. T. I. Opole: Instytut Śląski.
SNNP — Kowalik-Kaleta, Z., Dacewicz, L., Raszewska-Żurek, B. (red.). (2007). Słownik najstarszych nazwisk polskich. Pochodzenie językowe (XII–XV wiek). T. I. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
SStp — Urbańczyk, S. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski. T. I–XI. Kraków: Wyd. IJP PAN.
SStpAK — Krasnowolski, A. (oprac.). (1914). Słownik staropolski. T. I. Warszawa: Wyd. M. Arcta.
T — Tomczak L. (2003). Słownik odapelatywnych nazwisk Polaków. Wrocław: Wyd. UWr.
ZSG — Milerski, W. (2009). Zachodniocieszyński słownik gwarowy. Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Republice Czeskiej.
Abramowicz, Z. (2006). Kulturowy aspekt animizacji. W: Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz (red.), Onimizacja a apelatywizacja. Białystok: Wyd. UwB, s. 23–29.
Apresjan, J. D. (2000). Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki językowe. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Bukowska-Floreńska, I. (1994). Pogranicze jako kategoria wewnątrzspołeczna i wewnątrzkulturowa. W: T. Smolińska (red.), Pogranicze jako problem kulturowy. Opole: Wyd. UOp, s. 165–173.
Dacewicz, L. (2003). Z historii nazwisk na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu kulturowym (wiek XVI–XVIII). W: Z. Kaleta (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 11–19.
Eco, U. (1972). Pejzaż semiotyczny. Przeł. A. Weisberg. Warszawa: PIW.
Kadłubiec, D. (1995). Cieszyńskie pogranicze kulturowe. W: D. Kadłubiec (red.), Kultura ludowa na pograniczu. Katowice: Wyd. UŚ, s. 9–15.
Kaleta, Z. (1998). Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Kłoskowska, A. (2007). Socjologia kultury. Wyd. 3. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Kosyl, C. (1983). Forma i funkcja nazw własnych. Lublin: Wyd. UMCS.
Kucharzyk, R. (2010). Słownictwo odantroponimiczne w gwarach polskich. Kraków: Lexis.
Łuc, I. (2016a). Słownik nazwisk mieszkańców południowego Śląska XIX wieku. Katowice: Wyd. UŚ.
Łuc, I. (2016b). Odapelatywne nazwiska mieszkańców Śląska Cieszyńskiego z XIX w. jako nośnik regionalnych wartości. Studia Slavica, 20/1, s. 167–183.
Łuc, I. (2016c). Konotacje wartościujące w odapelatywnych nazwiskach mieszkańców Śląska Cieszyńskiego (XIX wiek). Białostockie Archiwum Językowe, 16, s. 191–212.
Maćkiewicz, J. (1999). Co to jest „językowy obraz świata”? Etnoligwistyka, 11, s. 7–24.
Mrózek, R. (2000). O metodach i potrzebach badań sfery proprialnej języka. W: L. Olivová-
-Nezbedová, R. Šrámek, M. Havralík (red.), Onomastické prace, 4. Sbornik rozprav k sedmdesatym narozeninam univ. Prof. PhDr. Ivana Lutterera. Praha, s. 302–306.
Mrózek, R. (2006). Apelatywna sfera językowa a sfera onimiczna — przed- i poglobalizacyjny problem onomastyki. W: Z. Abramowicz, Z. Bogdanowicz (red.), Onimizacja a apelatywizacja. Białystok: Wyd. UwB, s. 153–163.
Pearce, S. M. (1997). Foreword. Words and Things. W: S. M. Pearce (ed.), Experiencing Material in the West Word. London: Leicester University Press, s. 1–10.
Szczepański, J. (1963). Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa: PWN.
Tokarski, R. (2001). Słownictwo jako interpretacja świata. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski. Lublin: Wyd. UMCS.
CSG — Golec, J. (1991). Cieszyński słownik gwarowy. Oprac. red. R. Danel. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej.
MSGGŚ — Cząstka-Szymon, B., Ludwig, J., Synowiec, H. (red.). (2000). Mały słownik gwary Górnego Śląska. Cz. 1. Wyd. 2 popr. Katowice: Leksykon.
MSGP — Wronicz, J. (red.). (2010). Mały słownik gwar polskich. Kraków: Lexis.
Ro — Rospond, S. (1967). Słownik nazwisk śląskich. Cz. I: A–F. Wrocław [itd.]: Ossolineum; Rospond, S. (1973). Cz. II: G–K. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Ry1 — Rymut, K. (1991). Nazwiska Polaków. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Ry2 — Rymut, K. (wyd.) (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. T. I–X. Kraków: Wyd. IJP PAN.
SE — Bańkowski, A. (2000). Słownik etymologiczny języka polskiego. T. I–II. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
SGPK — Karłowicz, J. (red.). (1900–1911). Słownik gwar polskich. T. I–VI. Kraków: AU.
SGŚ — Czajkowski, A. i in. (red.). (1996). Słownik gwary śląskiej. Wyd. 2 rozszerz. Ka-towice: Columb.
SGŚC — Wronicz, J. (red.). (2010). Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego. Wyd. 2. Ustroń: Galeria „Na Gojach”.
SGŚW — Wyderka, B. (red.). (2000). Słownik gwar śląskich. T. I. Opole: Instytut Śląski.
SNNP — Kowalik-Kaleta, Z., Dacewicz, L., Raszewska-Żurek, B. (red.). (2007). Słownik najstarszych nazwisk polskich. Pochodzenie językowe (XII–XV wiek). T. I. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
SStp — Urbańczyk, S. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski. T. I–XI. Kraków: Wyd. IJP PAN.
SStpAK — Krasnowolski, A. (oprac.). (1914). Słownik staropolski. T. I. Warszawa: Wyd. M. Arcta.
T — Tomczak L. (2003). Słownik odapelatywnych nazwisk Polaków. Wrocław: Wyd. UWr.
ZSG — Milerski, W. (2009). Zachodniocieszyński słownik gwarowy. Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Republice Czeskiej.
Abramowicz, Z. (2006). Kulturowy aspekt animizacji. W: Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz (red.), Onimizacja a apelatywizacja. Białystok: Wyd. UwB, s. 23–29.
Apresjan, J. D. (2000). Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki językowe. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Bukowska-Floreńska, I. (1994). Pogranicze jako kategoria wewnątrzspołeczna i wewnątrzkulturowa. W: T. Smolińska (red.), Pogranicze jako problem kulturowy. Opole: Wyd. UOp, s. 165–173.
Dacewicz, L. (2003). Z historii nazwisk na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu kulturowym (wiek XVI–XVIII). W: Z. Kaleta (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 11–19.
Eco, U. (1972). Pejzaż semiotyczny. Przeł. A. Weisberg. Warszawa: PIW.
Kadłubiec, D. (1995). Cieszyńskie pogranicze kulturowe. W: D. Kadłubiec (red.), Kultura ludowa na pograniczu. Katowice: Wyd. UŚ, s. 9–15.
Kaleta, Z. (1998). Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Kłoskowska, A. (2007). Socjologia kultury. Wyd. 3. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Kosyl, C. (1983). Forma i funkcja nazw własnych. Lublin: Wyd. UMCS.
Kucharzyk, R. (2010). Słownictwo odantroponimiczne w gwarach polskich. Kraków: Lexis.
Łuc, I. (2016a). Słownik nazwisk mieszkańców południowego Śląska XIX wieku. Katowice: Wyd. UŚ.
Łuc, I. (2016b). Odapelatywne nazwiska mieszkańców Śląska Cieszyńskiego z XIX w. jako nośnik regionalnych wartości. Studia Slavica, 20/1, s. 167–183.
Łuc, I. (2016c). Konotacje wartościujące w odapelatywnych nazwiskach mieszkańców Śląska Cieszyńskiego (XIX wiek). Białostockie Archiwum Językowe, 16, s. 191–212.
Maćkiewicz, J. (1999). Co to jest „językowy obraz świata”? Etnoligwistyka, 11, s. 7–24.
Mrózek, R. (2000). O metodach i potrzebach badań sfery proprialnej języka. W: L. Olivová-
-Nezbedová, R. Šrámek, M. Havralík (red.), Onomastické prace, 4. Sbornik rozprav k sedmdesatym narozeninam univ. Prof. PhDr. Ivana Lutterera. Praha, s. 302–306.
Mrózek, R. (2006). Apelatywna sfera językowa a sfera onimiczna — przed- i poglobalizacyjny problem onomastyki. W: Z. Abramowicz, Z. Bogdanowicz (red.), Onimizacja a apelatywizacja. Białystok: Wyd. UwB, s. 153–163.
Pearce, S. M. (1997). Foreword. Words and Things. W: S. M. Pearce (ed.), Experiencing Material in the West Word. London: Leicester University Press, s. 1–10.
Szczepański, J. (1963). Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa: PWN.
Tokarski, R. (2001). Słownictwo jako interpretacja świata. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski. Lublin: Wyd. UMCS.