Keywords
Polish toponymy
Slavic topographic lexis
Zgierz
Singurbrast
žagrica
Slavic topographic lexis
Zgierz
Singurbrast
žagrica
Abstract
The paper is devoted to the origin of a set of supposedly related Polish place names pointing to a Slavic proto-form *žьgъrʹь. Its main results can be summarized as follows:
— The supposed topographic appellative is preserved in four to seven Polish, place or terrain names in Central and Northern Poland. Its precise meaning and etymology is not quite clear.
— Nevertheless, it cannot be excluded that a derivative of this rare word was preserved in Montenegro as žàgrica ʽslope’, the exact proto-form of which, however, cannot be established with certainty for the moment. The Slovak place name Žehra could be related as well.
— An etymology is considered which attaches *žьgъrʹь < *giguri̯a- to the reduplicated root contained, e.g., in Old Indic jígāti.
— The name of a ford on the Orzyc river (northeastern Poland), attested in the middle 14th century as Old Prussian Zingurbrast and Old Polish Żgierz should be considered rather as an originally Slavic (Proto- or Old Polish) toponym.
References
Anikin, A. E. (2000). Ètimologičeskij slovarʹ russkih govorov Sibiri. Zaimstvovaniâ iz uralʹskih, altajskih i paleoaziatskih âzykov. [2 wyd.]. Moskva–Novosibirsk: Nauka.
APPPoz — Akta miasta Poznania, rkp.; cyt. za Zagórski, 2008.
ARP — Akta radzieckie poznańskie. Wyd. K. Kaczmarczyk. I–III. Poznań 1925–1948: PTPN.
Babik, Z. (2008). Historische Quellenforschung und philologisch-linguistische Analyse bei toponomastischen Untersuchungen (eine Polemik mit E. Kowalczyk). Studia Etymologica Cracoviensia, 13, s. 23–46.
Bańkowski, A. (1980a). Metateza w toponimii polskiej. Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, 25, s. 5–15.
Bańkowski, A. (1980b). Epenteza w toponimii polskiej. Poradnik Językowy (1980), s. 173–184; cyt. wg przedruku w: tenże, Opuscula linguistica selecta, Częstochowa: Wyd. AJD, 2011, s. 107–118.
Bańkowski, A. (2013). Etymologiczny słownik mowy polskiej. III: R. Częstochowa: Linguard.
Belchnerowska, A. (1995). Toponimia byłych powiatów kołobrzeskiego i koszalińskiego. Gdańsk: Wyd. Gdańskie.
Bezlaj ESSJ — Bezlaj, F. (1976–2005). Etimološki slovar slovenskega jezika. I–IV. Ljubljana 1976–2005: Založba ZRC.
BobSWM — Boberski, L. (oprac.) (1933). Spis wszystkich miejscowości województwa poznańskiego […]. Poznań: nakładem autora.
Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wyd. Literackie.
Būga RR — Būga, K. (1958–1961). Rinktiniai raštai. I–III. Vilnius: Valstybinė politinės ir mokslynės literatūros leidykla.
Callier — Callier, E. (1887). Powiat poznański pod względem dziejowym z zastosowaniem do topografii współczesnej. Poznań: W. Simon.
CDMas — Korwin Kochanowski, J. K. (wyd.) (1919). Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
CDP — Rzyszczewski, L. [i in.] (wyd.) (1848–1887). Codex diplomaticus Poloniae […]. Kodeks dyplomatyczny Polski […]. I–IV. Warszawa: Stanisław Strąbski.
CDPr III — Voigt J. (Hrsg.) (1848). Codex diplomaticus Prussicus. Urkunden-Sammlung zur ältern Geschichte Preussens aus dem Königl. Geheimen Archiv zu Königsberg nebst Regesten. III. Königsberg: Gebrüder Bornträger.
CEV — Prochaska A. (ed.) (1882). Codex epistolaris Vitoldi Magni ducis Lithuaniae 1376–1430. Cracoviae: Academia Literarum Cracoviensis.
Chrzan — Chrzanowski, W. (1859). Karta dawnej Polski z przyległemi [...]. Paryż [skala 1 : 300 000).
CzarPH — Czarnecki, W. (1961). Plany historyczne miasta Poznania. Poznań: PTPN.
Dejna, K. (1981). Atlas polskich innowacji dialektalnych. Warszawa–Łódź: PWN.
DP – Topolski, J., Trzeciakowski, L. (red.) (1988–1998). Dzieje Poznania. 1–2. Warszawa–Poznań: PWN.
Fraenkel LEW — Fraenkel, E. (1962–1965). Litauisches etymologisches Wörterbuch. I–II. Heidelberg: C. Winter Verlag.
Gaul — E. Gaul (rys.) (1807–1812). Mappa Topograficzna, Woyskowa i Statystyczna części Wielkopolski, które dziś departament Poznański składa. Wyd. E. Raczyński. Poznań.
Gerullis, G. (1922). Die altpreußischen Ortsnamen. Berlin–Leipzig: Vereinigung wissenschaftlicher Verleger.
Gilly — D. Gilly (1802–1803). Special Karte von Südpreussen. Berlin: Simon Schropp u. Comp.
Hb — Hube, R. (wyd.) (1888). Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV. Warszawa: Synowie S. Orgelbranda.
Hinze, F. (1997). Die altpreußischen Bezeichnungen der Wild-Avifauna und des Hausgeflügels. Linguistica Baltica, 5–6, s. 145–181.
HSSJ VII — Historický slovník slovenského jazyka. VII: Z–Ž, Dodatky. Bratislava 2008: Veda.
Jakus-Borkowa, E. (1989). Hydronimia powiatu świeckiego. Opole: WSP.
Karulis, K. (1992). Latviešu etimoloģijas vārdnīca divos sējumos. I–II. Rīga: Avots.
KDKMaz — Lubomirski, T. (wyd.) (1863). Kodeks dyplomatyczny księstwa mazowieckiego. Warszawa: Gazeta Polska.
KDM — Piekosiński, F. (wyd.) (1876–1905). Kodeks dyplomatyczny Małopolski. I–IV. Kraków: AU.
KDW I — Zakrzewski, I. (wyd.) (1877). Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, obejmujący dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nie ogłoszone, sięgające do roku 1444. I. Poznań: Bibliotheca Kornicensis.
KDW IX — Gąsiorowski, A., Jasiński, T. (wyd.) (1990). Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. IX. Zawiera dokumenty nr 1075–1380 z lat 1426–1434. Poznań–Warszawa: PWN.
Kowalczyk, E. (1992). Topografia granicy mazowiecko-krzyżackiej w świetle ugody granicznej z listopada 1343 roku. Kwartalnik Historyczny, 99 (1), s. 33–58.
Kowalczyk, E. (2003). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą i Pisą). Warszawa: DiG.
Kowalczyk-Heyman, E. (2013). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą i Biebrzą). Warszawa: DiG.
Kozierowski, S. (1916). Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezyi poznańskiej. II. P–Ž, Dodatek A–Ż. Poznań: PTPN.
Kozierowski, S. (1922). Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. II. M–Z. Poznań: PTPN.
Kozierowski, S. (1939), Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski. A. Nieistniejące miejscowości wielkopolskie. B. Uzupełnienie poprzednich tomów. Poznań: Drukarnia Uniwersytetu Poznańskiego.
KUDP — Nowacki, J. (wyd.) (1950). Księga uposażenia diecezji poznańskiej z roku 1510. Poznań: PTPN.
Kuj — Ulanowski, B. (1888). Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku. Archiwum Komisyi Historycznej, 4, s. 111–531.
KZP — Kaczmarczyk, K., Rzyski, K. (wyd.) (1960). Księga ziemska poznańska 1400–1407. Poznań: PWN.
LB — [Jan Długosz] (1863–1864). Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. I–III. Wyd. Z. Przeździecki. Kraków: Kirchenmajer.
Lehmann, W. P. (1986). A Gothic Etymological Dictionary. Based on the third edition of Vergleichendes Wörterbuch der gotischen Sprache by Sigmund Feis. Leiden: Brill.
Leksz — Lekszycki, J. (wyd.). (1887–1889). Die ältesten großpolnischen Grodbücher. I–II. Leipzig: S. Hirzel.
Lites — Zakrzewski, I. (1890–1892). Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum. I–II. Poznań: Bibliotheca Kornicensis.
LiV — Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. 2. Ausg. Wiesbaden 2001: Harrassowitz.
Lorentz, F. (1964). Slawischen Namen Hinterpommerns (Pomorze Zachodnie). Berlin: Akademie Verlag.
Lubin — Pomeraniae et rerum in ea memorabilium brevis [...] descriptio E. Lubini. (1618). [Amsterdam].
LuMazXVI — Gieysztorowa, I., Żaboklicka, A. (wyd.) (1967–1971). Lustracja województwa mazowieckiego 1565. I–II i indeksy do cz. I–II. Warszawa: Ossolineum.
LuPom — Hoszowski, S. (wyd.) (1961). Lustracja województwa pomorskiego. Gdańsk: Gdańskie Tow. Naukowe.
LuWlkpXVI — Tomczak, A., Chryzko-Włodarska, A., Włodarczyk, J. (wyd). (1961–1964). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565. I–II, indeksy do cz. I–II. Bydgoszcz: [Bydgoskie Tow. Naukowe].
LuWlkpXVII/1 — Guldon, Z. (wyd.) (1967–1969). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632. I–III. Wrocław–Bydgoszcz: Ossolineum.
LuWlkpXVII/2 — Ohryzko-Włodarska, C. (wyd.) (1978). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665. Cz. I. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Łapicz, C. (1981). Terminologia geograficzna w ruskich gwarach Białostocczyzny na tle wschodniosłowiańskim. Warszawa [itd.]: PWN.
Łęcz — Pawiński, A. (wyd.) (1897). Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419 r. I–II. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa.
ŁLB — Łukowski, J. (wyd.) (1880–1881). Liber beneficiorum archidioecesis Gnesnensis [J. Łaskiego]. Poznań: J. B. Lange.
Machek, V. (1957). Etymologický slovník jazyka českého a slovenského. Praha: Academia.
Majtán, M. (1972). Názvy obcí na Slovensku za ostatných dvesto rokov. Bratislava: Veda.
Malec, M. (2003). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: PWN.
Mika — Mika, J. M. (przyg. do druku) (1960). Opisy i lustracje Poznania XVI–XVIII wieku. Poznań: PWN.
MJČ — Profous, A., J. Svoboda, Místní jména v Čechách, jejich vznik, původní význam a změny. I–IV. Praha 1947–1957: Academia.
MKsM — Włodarski, A. (wyd.) (1918). Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV i XVI w. I. Księga oznaczona nr 333 z lat 1417–1429. Warszawa: Warszawskie Archiwum Główne. (1930). II. Księga oznaczona nr 334 z lat 1429–1433. Warszawa: Warszawskie Archiwum Główne.
MpPerthPoz — Mappa szczegulna Woiewodztwa Poznanskiego zrządzona […] przez Karola de Perthées. 1791.
MpPertŁęcz — Mappa szczegulna woiewodztwa Łęczyckiego zrządzona […] przez K. de Perthées. 1793.
MRP — Wierzbowski, T. (wyd.) (1905–1919). Matricularum Regni Poloniae summaria. I–V/1. Varsoviae: Typis Officinae C. Kowalewski.
MStčSl — Bělič, J. [i in.] (1978). Malý staročeský slovník. Praha: Academia.
MTWIG — Mapa topograficzna (1935). Wojskowy Instytut Geograficzny [skala 1 : 100 000].
MVPR — Klempin, R., Kratz, R. (Hrsg.) (1863). Matrikeln und Verzeichnisse der Pommerschen Ritterschaft vom XIV bis das XIX Jh. Berlin: A. Bath.
Mycawka, M. (2012). Język polski XIV wieku. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wyd. UJ.
Mycielski, J. (1902). Księga Adresowa wszystkich Miejscowości w W. Ks. Poznańskiem. Poznań: Księgarnia Polska.
Nitsche, P. (1964). Die geographische Terminologie des Polnischen. Köln–Graz: C. Böhlau Verlag.
NKDMaz II — Sułkowska-Kuraś, I., Kuraś, S. (wyd.) (1989). Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza. II. Wrocław: Ossolineum.
NMPol — Rymut, K., Czopek-Kopciuch, B., Bijak, U. (red.) (1996–). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany. I–. Kraków: IJP PAN.
Ostaszewski, J. (1938). Szczygli Bród. Gazeta Mławska, 2 (2), s. 2.
PDCP — Plan dzielnic centralnych m. Poznania. (1956) Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Plater — Plater, L. (1846). Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księztwa Poznańskiego. Wyd. J. Bobrowicz. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna.
Podlawska, D. (1990). Nazwy miejscowe dawnego województwa poznańskiego. I–II. Słupsk: WSP [oba tomy mają wspólną paginację].
Pokorny IEW — Pokorny, J. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern–München: Francke.
Pospiszylowa, A. (1990). Toponimia południowej Warmii (nazwy terenowe). Olsztyn: Wyd. Mazurskie.
Potapčuk, I. M. (2011). Leksiko-semantična grupa ʽboloto’ v zahìdnopodìlʹsʹkih govìrkah. Studia Linguistica, 5, s. 221–228.
PPDC — Poznań. Plan dzielnic centralnych. (1958). Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
PRNG — Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych. Dane dostępne pod adresem http://www.codgik.gov.pl/index.php/darmowe-dane/prng.html
Przybytek, R. (1993). Ortsnamen baltischer Herkunft in südlichen Teil Ostpreussens. Stuttgart: F. Steiner Verlag.
PSMP I — Plan stołecznego miasta Poznania. (1938). Poznań [skala 1 : 10 000].
PSMP II — Plan stołecznego miasta Poznania. (1948) [skala 1 : 10 000].
PSUP — Plan der Stadt und Umgebung von Posen, aufgenommen und gezeichnet in den Jahren 1860–1862 durch Crusius und Dietrich [skala 1 : 25 000].
PUB III/2 — Koeppen, H. (Hrsg.). (1958). Preußisches Urkundenbuch. III/2 (1342–1345). Marburg: Scientia.
Pułt — Ulanowski, B., Zachorowski, S. (1916). Materiały do dziejów kollegiaty Pułtuskiej (1449–1601). Archiwum Komisyi Historycznej, 10, s. 306–415.
RegTeut II — Joachim, E., Hubatsch, W. (Hrsg.) (1949). Regesta historico-diplomatica Ordinis Sanctae Mariae Theutonicorum 1198–1525. II. Regesta privilegiorum Ordinis Sanctae Mariae Theutonicorum. Mit einem Anhang: Papst- und Konzilsurkunden. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
Rejzek, J. (2001). Český etymologický slovník. Praha: Leda.
RJAZU — Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jazika. (1880–1976). I–XXIII. Zagreb: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti.
Rog–Rusz — Rogalanka, A., Ruszczyńska, T. (1978). Źródła kartograficzne do dziejów Poznania. Katalog wystawy. Poznań: Poznańskie Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne „Geopoz”.
Rospond, S. (1984). Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław [itd.]: Ossolieum.
Rymut, K. (1987). Nazwy miast Polski. Wyd. 2. Wrocław [itd.]: Ossolieum.
Schmettau — Schmettausche Karte von Pommern. (um 1789). Przedruk w: Historische Atlas von Pommern. 28 Blätter in Maßstab 1 : 50 000. Köln–Graz–Wien 1963: C. Böhlau Verlag.
Schütz, J. (1957). Die geographische Terminologie des Serbokroatischen. Berlin: Akademie Verlag.
Semkowicz, W. (2007). Paleografia łacińska. Wyd. 3. Kraków: Universitas.
SG — Sulimierski, F., Chlebowski, B., Walewski, W. (1880–1902). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. I–XV. Warszawa: nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego.
Šimek, F. (1947). Slovníček staré češtiny. Praha: Matice česká, Orbis.
Skor X — Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. X. Województwo Poznańskie. (1926). Warszawa: GUS.
SłupS — Słupski, Z. S. (1909). Skorowidz W. Ks. Poznańskiego […]. Poznań: T. Bobowski.
SM — Spis miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. (1967). Warszawa: Wyd. Komunikacji i Łączności.
Smoczyński, W. (2007). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno: Wyd. Uniwersytetu Wileńskiego.
Snazw — Rymut, K. (wyd.) (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. I–X. Kraków: IJP PAN.
SP— Sławski, F. (red.) (1974–). Słownik prasłowiański. I–. Wrocław: Ossolineum.
SRNG — Slovarʹ russkih narodnyh govorov. (1964–). I–. Leningrad: Izdatelʹstvo Nauka.
SSNO — Taszycki, W. (red.) (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych. I–VI (Suplement). VII: Suplement. Oprac. M. Malec. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Suchodolska, E. (1980). Regesty dokumentów mazowieckich z lat 1248–1345. Warszawa–Łódź: PWN.
Szober, S. (1927). Postaciowe znaczenie praindoeuropejskich zdwojonych tematów czasownikowych typu stind. jigāmi, greck. βίβᾱμι. W: Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski I. [Kraków: Polska Akademja Umiejętności], s. 125–136.
Tabella — Tabella miast, wsi, osad Królestwa polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności. (1827). I–II. Warszawa: Bióro Komissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi.
Trautmann, R. (1910). Die altpreußischen Sprachdenkmäler. Einleitung, Texte, Grammatik, Wörterbuch. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
UN 93 — Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 93: Miasto Poznań i powiat poznański. (1966). Warszawa: Urząd Rady Ministrów.
UNmasz — tzw. maszynopis profesorski z nazwami miejscowości i obiektów fizjograficznych. Cytowany maszynopis z nazwami powiatu Łowicz. Niepublikowany maszynopis obecnie w archiwum IJP PAN w Krakowie.
Vaillant, A. (1966). Grammaire comparée des langues slaves. III: Le verbe. Paris: Klincksieck.
Vasmer REW III — Vasmer, M. (1958). Russisches etymologisches Wörterbuch. III. Heidelberg: C. Winter Verlag.
VSOS — Kropilák, M. (red.) (1977–1978). Vlastivedný slovník obcí na Slovensku. I–III. Bratislava: Veda.
VSSOP — Verzeichnis sämtlicher Ortschaften der Provinz Posen. (1907). Berlin: Reichsdruckerei.
Warsz — Kuraszkiewicz, W., Wolff, A. (wyd.) (1950). Zapiski i roty polskie XV–XVI w. z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej. Kraków: PAU.
WąsOP — Wąsicki, J. (1957). Opis Poznania z 1793 r. Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, II (z. 2: 1956), s. 405–424.
Wolff, A., Rzetelska-Feleszko, E. (1982). Mazowieckie nazwy terenowe do końca XVI wieku. Warszawa: PWN.
WRS — Kowalewicz, H., Kuraszkiewicz, W. (wyd.) (1959–1967). Wielkopolskie roty sądowe XIV–XV wieku. I–III. Poznań [etc.]: PWN.
Zagórski, Z. (2008). Nazwy części miasta (dzielnic, osiedli, wsi, osad miejskich). W: Nazewnictwo geograficzne Poznania. Zbiór studiów. [Poznań]: Wyd. UAM, s. 29–164.
Zajączk — Zajączkowscy, S. i S.M. (1966–1970). Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 r. I–II. Łódź: Łódzkie Tow. Naukowe.
Zakr I — Rybarski, A. (wyd.) (1920). Księga ziemska zakroczymska pierwsza 1423–1427. Warszawa: Tow. Naukowe Warszawskie .
Zakr II — Tymieniecki, K. (wyd.) (1920). Księga ziemska zakroczymska druga 1434–1437. Warszawa: Tow. Naukowe Warszawskie.
Zalewski — Zalewski, Z. (1929). Rozwój topograficzny miasta Poznania. W: Z. Zalewski (red.), Księga pamiątkowa miasta Poznania. Dziesięć lat pracy polskiego zarządu stołecznego miasta Poznania. Poznań: Magistrat Stołecznego Miasta Poznania, s. 33–50.
Zierhoffer, K. (1957). Nazwy miejscowe północnego Mazowsza. Wrocław–Warszawa: Ossolineum.
ŹDz XII–XIII — Pawiński, A. (wyd.) (1883). Polska XVI wieku pod względem geograficznym i statystycznym. I–II. Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff.
ŹDz XVI — Pawiński, A. (wyd.) (1895). Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. V. Mazowsze. Warszawa: Gebethner i Wolff.
APPPoz — Akta miasta Poznania, rkp.; cyt. za Zagórski, 2008.
ARP — Akta radzieckie poznańskie. Wyd. K. Kaczmarczyk. I–III. Poznań 1925–1948: PTPN.
Babik, Z. (2008). Historische Quellenforschung und philologisch-linguistische Analyse bei toponomastischen Untersuchungen (eine Polemik mit E. Kowalczyk). Studia Etymologica Cracoviensia, 13, s. 23–46.
Bańkowski, A. (1980a). Metateza w toponimii polskiej. Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, 25, s. 5–15.
Bańkowski, A. (1980b). Epenteza w toponimii polskiej. Poradnik Językowy (1980), s. 173–184; cyt. wg przedruku w: tenże, Opuscula linguistica selecta, Częstochowa: Wyd. AJD, 2011, s. 107–118.
Bańkowski, A. (2013). Etymologiczny słownik mowy polskiej. III: R. Częstochowa: Linguard.
Belchnerowska, A. (1995). Toponimia byłych powiatów kołobrzeskiego i koszalińskiego. Gdańsk: Wyd. Gdańskie.
Bezlaj ESSJ — Bezlaj, F. (1976–2005). Etimološki slovar slovenskega jezika. I–IV. Ljubljana 1976–2005: Založba ZRC.
BobSWM — Boberski, L. (oprac.) (1933). Spis wszystkich miejscowości województwa poznańskiego […]. Poznań: nakładem autora.
Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wyd. Literackie.
Būga RR — Būga, K. (1958–1961). Rinktiniai raštai. I–III. Vilnius: Valstybinė politinės ir mokslynės literatūros leidykla.
Callier — Callier, E. (1887). Powiat poznański pod względem dziejowym z zastosowaniem do topografii współczesnej. Poznań: W. Simon.
CDMas — Korwin Kochanowski, J. K. (wyd.) (1919). Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
CDP — Rzyszczewski, L. [i in.] (wyd.) (1848–1887). Codex diplomaticus Poloniae […]. Kodeks dyplomatyczny Polski […]. I–IV. Warszawa: Stanisław Strąbski.
CDPr III — Voigt J. (Hrsg.) (1848). Codex diplomaticus Prussicus. Urkunden-Sammlung zur ältern Geschichte Preussens aus dem Königl. Geheimen Archiv zu Königsberg nebst Regesten. III. Königsberg: Gebrüder Bornträger.
CEV — Prochaska A. (ed.) (1882). Codex epistolaris Vitoldi Magni ducis Lithuaniae 1376–1430. Cracoviae: Academia Literarum Cracoviensis.
Chrzan — Chrzanowski, W. (1859). Karta dawnej Polski z przyległemi [...]. Paryż [skala 1 : 300 000).
CzarPH — Czarnecki, W. (1961). Plany historyczne miasta Poznania. Poznań: PTPN.
Dejna, K. (1981). Atlas polskich innowacji dialektalnych. Warszawa–Łódź: PWN.
DP – Topolski, J., Trzeciakowski, L. (red.) (1988–1998). Dzieje Poznania. 1–2. Warszawa–Poznań: PWN.
Fraenkel LEW — Fraenkel, E. (1962–1965). Litauisches etymologisches Wörterbuch. I–II. Heidelberg: C. Winter Verlag.
Gaul — E. Gaul (rys.) (1807–1812). Mappa Topograficzna, Woyskowa i Statystyczna części Wielkopolski, które dziś departament Poznański składa. Wyd. E. Raczyński. Poznań.
Gerullis, G. (1922). Die altpreußischen Ortsnamen. Berlin–Leipzig: Vereinigung wissenschaftlicher Verleger.
Gilly — D. Gilly (1802–1803). Special Karte von Südpreussen. Berlin: Simon Schropp u. Comp.
Hb — Hube, R. (wyd.) (1888). Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV. Warszawa: Synowie S. Orgelbranda.
Hinze, F. (1997). Die altpreußischen Bezeichnungen der Wild-Avifauna und des Hausgeflügels. Linguistica Baltica, 5–6, s. 145–181.
HSSJ VII — Historický slovník slovenského jazyka. VII: Z–Ž, Dodatky. Bratislava 2008: Veda.
Jakus-Borkowa, E. (1989). Hydronimia powiatu świeckiego. Opole: WSP.
Karulis, K. (1992). Latviešu etimoloģijas vārdnīca divos sējumos. I–II. Rīga: Avots.
KDKMaz — Lubomirski, T. (wyd.) (1863). Kodeks dyplomatyczny księstwa mazowieckiego. Warszawa: Gazeta Polska.
KDM — Piekosiński, F. (wyd.) (1876–1905). Kodeks dyplomatyczny Małopolski. I–IV. Kraków: AU.
KDW I — Zakrzewski, I. (wyd.) (1877). Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, obejmujący dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nie ogłoszone, sięgające do roku 1444. I. Poznań: Bibliotheca Kornicensis.
KDW IX — Gąsiorowski, A., Jasiński, T. (wyd.) (1990). Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. IX. Zawiera dokumenty nr 1075–1380 z lat 1426–1434. Poznań–Warszawa: PWN.
Kowalczyk, E. (1992). Topografia granicy mazowiecko-krzyżackiej w świetle ugody granicznej z listopada 1343 roku. Kwartalnik Historyczny, 99 (1), s. 33–58.
Kowalczyk, E. (2003). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą i Pisą). Warszawa: DiG.
Kowalczyk-Heyman, E. (2013). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą i Biebrzą). Warszawa: DiG.
Kozierowski, S. (1916). Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezyi poznańskiej. II. P–Ž, Dodatek A–Ż. Poznań: PTPN.
Kozierowski, S. (1922). Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. II. M–Z. Poznań: PTPN.
Kozierowski, S. (1939), Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski. A. Nieistniejące miejscowości wielkopolskie. B. Uzupełnienie poprzednich tomów. Poznań: Drukarnia Uniwersytetu Poznańskiego.
KUDP — Nowacki, J. (wyd.) (1950). Księga uposażenia diecezji poznańskiej z roku 1510. Poznań: PTPN.
Kuj — Ulanowski, B. (1888). Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku. Archiwum Komisyi Historycznej, 4, s. 111–531.
KZP — Kaczmarczyk, K., Rzyski, K. (wyd.) (1960). Księga ziemska poznańska 1400–1407. Poznań: PWN.
LB — [Jan Długosz] (1863–1864). Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. I–III. Wyd. Z. Przeździecki. Kraków: Kirchenmajer.
Lehmann, W. P. (1986). A Gothic Etymological Dictionary. Based on the third edition of Vergleichendes Wörterbuch der gotischen Sprache by Sigmund Feis. Leiden: Brill.
Leksz — Lekszycki, J. (wyd.). (1887–1889). Die ältesten großpolnischen Grodbücher. I–II. Leipzig: S. Hirzel.
Lites — Zakrzewski, I. (1890–1892). Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum. I–II. Poznań: Bibliotheca Kornicensis.
LiV — Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. 2. Ausg. Wiesbaden 2001: Harrassowitz.
Lorentz, F. (1964). Slawischen Namen Hinterpommerns (Pomorze Zachodnie). Berlin: Akademie Verlag.
Lubin — Pomeraniae et rerum in ea memorabilium brevis [...] descriptio E. Lubini. (1618). [Amsterdam].
LuMazXVI — Gieysztorowa, I., Żaboklicka, A. (wyd.) (1967–1971). Lustracja województwa mazowieckiego 1565. I–II i indeksy do cz. I–II. Warszawa: Ossolineum.
LuPom — Hoszowski, S. (wyd.) (1961). Lustracja województwa pomorskiego. Gdańsk: Gdańskie Tow. Naukowe.
LuWlkpXVI — Tomczak, A., Chryzko-Włodarska, A., Włodarczyk, J. (wyd). (1961–1964). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565. I–II, indeksy do cz. I–II. Bydgoszcz: [Bydgoskie Tow. Naukowe].
LuWlkpXVII/1 — Guldon, Z. (wyd.) (1967–1969). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632. I–III. Wrocław–Bydgoszcz: Ossolineum.
LuWlkpXVII/2 — Ohryzko-Włodarska, C. (wyd.) (1978). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665. Cz. I. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Łapicz, C. (1981). Terminologia geograficzna w ruskich gwarach Białostocczyzny na tle wschodniosłowiańskim. Warszawa [itd.]: PWN.
Łęcz — Pawiński, A. (wyd.) (1897). Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419 r. I–II. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa.
ŁLB — Łukowski, J. (wyd.) (1880–1881). Liber beneficiorum archidioecesis Gnesnensis [J. Łaskiego]. Poznań: J. B. Lange.
Machek, V. (1957). Etymologický slovník jazyka českého a slovenského. Praha: Academia.
Majtán, M. (1972). Názvy obcí na Slovensku za ostatných dvesto rokov. Bratislava: Veda.
Malec, M. (2003). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: PWN.
Mika — Mika, J. M. (przyg. do druku) (1960). Opisy i lustracje Poznania XVI–XVIII wieku. Poznań: PWN.
MJČ — Profous, A., J. Svoboda, Místní jména v Čechách, jejich vznik, původní význam a změny. I–IV. Praha 1947–1957: Academia.
MKsM — Włodarski, A. (wyd.) (1918). Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV i XVI w. I. Księga oznaczona nr 333 z lat 1417–1429. Warszawa: Warszawskie Archiwum Główne. (1930). II. Księga oznaczona nr 334 z lat 1429–1433. Warszawa: Warszawskie Archiwum Główne.
MpPerthPoz — Mappa szczegulna Woiewodztwa Poznanskiego zrządzona […] przez Karola de Perthées. 1791.
MpPertŁęcz — Mappa szczegulna woiewodztwa Łęczyckiego zrządzona […] przez K. de Perthées. 1793.
MRP — Wierzbowski, T. (wyd.) (1905–1919). Matricularum Regni Poloniae summaria. I–V/1. Varsoviae: Typis Officinae C. Kowalewski.
MStčSl — Bělič, J. [i in.] (1978). Malý staročeský slovník. Praha: Academia.
MTWIG — Mapa topograficzna (1935). Wojskowy Instytut Geograficzny [skala 1 : 100 000].
MVPR — Klempin, R., Kratz, R. (Hrsg.) (1863). Matrikeln und Verzeichnisse der Pommerschen Ritterschaft vom XIV bis das XIX Jh. Berlin: A. Bath.
Mycawka, M. (2012). Język polski XIV wieku. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wyd. UJ.
Mycielski, J. (1902). Księga Adresowa wszystkich Miejscowości w W. Ks. Poznańskiem. Poznań: Księgarnia Polska.
Nitsche, P. (1964). Die geographische Terminologie des Polnischen. Köln–Graz: C. Böhlau Verlag.
NKDMaz II — Sułkowska-Kuraś, I., Kuraś, S. (wyd.) (1989). Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza. II. Wrocław: Ossolineum.
NMPol — Rymut, K., Czopek-Kopciuch, B., Bijak, U. (red.) (1996–). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany. I–. Kraków: IJP PAN.
Ostaszewski, J. (1938). Szczygli Bród. Gazeta Mławska, 2 (2), s. 2.
PDCP — Plan dzielnic centralnych m. Poznania. (1956) Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Plater — Plater, L. (1846). Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księztwa Poznańskiego. Wyd. J. Bobrowicz. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna.
Podlawska, D. (1990). Nazwy miejscowe dawnego województwa poznańskiego. I–II. Słupsk: WSP [oba tomy mają wspólną paginację].
Pokorny IEW — Pokorny, J. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern–München: Francke.
Pospiszylowa, A. (1990). Toponimia południowej Warmii (nazwy terenowe). Olsztyn: Wyd. Mazurskie.
Potapčuk, I. M. (2011). Leksiko-semantična grupa ʽboloto’ v zahìdnopodìlʹsʹkih govìrkah. Studia Linguistica, 5, s. 221–228.
PPDC — Poznań. Plan dzielnic centralnych. (1958). Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
PRNG — Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych. Dane dostępne pod adresem http://www.codgik.gov.pl/index.php/darmowe-dane/prng.html
Przybytek, R. (1993). Ortsnamen baltischer Herkunft in südlichen Teil Ostpreussens. Stuttgart: F. Steiner Verlag.
PSMP I — Plan stołecznego miasta Poznania. (1938). Poznań [skala 1 : 10 000].
PSMP II — Plan stołecznego miasta Poznania. (1948) [skala 1 : 10 000].
PSUP — Plan der Stadt und Umgebung von Posen, aufgenommen und gezeichnet in den Jahren 1860–1862 durch Crusius und Dietrich [skala 1 : 25 000].
PUB III/2 — Koeppen, H. (Hrsg.). (1958). Preußisches Urkundenbuch. III/2 (1342–1345). Marburg: Scientia.
Pułt — Ulanowski, B., Zachorowski, S. (1916). Materiały do dziejów kollegiaty Pułtuskiej (1449–1601). Archiwum Komisyi Historycznej, 10, s. 306–415.
RegTeut II — Joachim, E., Hubatsch, W. (Hrsg.) (1949). Regesta historico-diplomatica Ordinis Sanctae Mariae Theutonicorum 1198–1525. II. Regesta privilegiorum Ordinis Sanctae Mariae Theutonicorum. Mit einem Anhang: Papst- und Konzilsurkunden. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
Rejzek, J. (2001). Český etymologický slovník. Praha: Leda.
RJAZU — Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jazika. (1880–1976). I–XXIII. Zagreb: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti.
Rog–Rusz — Rogalanka, A., Ruszczyńska, T. (1978). Źródła kartograficzne do dziejów Poznania. Katalog wystawy. Poznań: Poznańskie Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne „Geopoz”.
Rospond, S. (1984). Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław [itd.]: Ossolieum.
Rymut, K. (1987). Nazwy miast Polski. Wyd. 2. Wrocław [itd.]: Ossolieum.
Schmettau — Schmettausche Karte von Pommern. (um 1789). Przedruk w: Historische Atlas von Pommern. 28 Blätter in Maßstab 1 : 50 000. Köln–Graz–Wien 1963: C. Böhlau Verlag.
Schütz, J. (1957). Die geographische Terminologie des Serbokroatischen. Berlin: Akademie Verlag.
Semkowicz, W. (2007). Paleografia łacińska. Wyd. 3. Kraków: Universitas.
SG — Sulimierski, F., Chlebowski, B., Walewski, W. (1880–1902). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. I–XV. Warszawa: nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego.
Šimek, F. (1947). Slovníček staré češtiny. Praha: Matice česká, Orbis.
Skor X — Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. X. Województwo Poznańskie. (1926). Warszawa: GUS.
SłupS — Słupski, Z. S. (1909). Skorowidz W. Ks. Poznańskiego […]. Poznań: T. Bobowski.
SM — Spis miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. (1967). Warszawa: Wyd. Komunikacji i Łączności.
Smoczyński, W. (2007). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno: Wyd. Uniwersytetu Wileńskiego.
Snazw — Rymut, K. (wyd.) (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. I–X. Kraków: IJP PAN.
SP— Sławski, F. (red.) (1974–). Słownik prasłowiański. I–. Wrocław: Ossolineum.
SRNG — Slovarʹ russkih narodnyh govorov. (1964–). I–. Leningrad: Izdatelʹstvo Nauka.
SSNO — Taszycki, W. (red.) (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych. I–VI (Suplement). VII: Suplement. Oprac. M. Malec. Wrocław [itd.]: Ossolineum.
Suchodolska, E. (1980). Regesty dokumentów mazowieckich z lat 1248–1345. Warszawa–Łódź: PWN.
Szober, S. (1927). Postaciowe znaczenie praindoeuropejskich zdwojonych tematów czasownikowych typu stind. jigāmi, greck. βίβᾱμι. W: Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski I. [Kraków: Polska Akademja Umiejętności], s. 125–136.
Tabella — Tabella miast, wsi, osad Królestwa polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności. (1827). I–II. Warszawa: Bióro Komissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi.
Trautmann, R. (1910). Die altpreußischen Sprachdenkmäler. Einleitung, Texte, Grammatik, Wörterbuch. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
UN 93 — Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 93: Miasto Poznań i powiat poznański. (1966). Warszawa: Urząd Rady Ministrów.
UNmasz — tzw. maszynopis profesorski z nazwami miejscowości i obiektów fizjograficznych. Cytowany maszynopis z nazwami powiatu Łowicz. Niepublikowany maszynopis obecnie w archiwum IJP PAN w Krakowie.
Vaillant, A. (1966). Grammaire comparée des langues slaves. III: Le verbe. Paris: Klincksieck.
Vasmer REW III — Vasmer, M. (1958). Russisches etymologisches Wörterbuch. III. Heidelberg: C. Winter Verlag.
VSOS — Kropilák, M. (red.) (1977–1978). Vlastivedný slovník obcí na Slovensku. I–III. Bratislava: Veda.
VSSOP — Verzeichnis sämtlicher Ortschaften der Provinz Posen. (1907). Berlin: Reichsdruckerei.
Warsz — Kuraszkiewicz, W., Wolff, A. (wyd.) (1950). Zapiski i roty polskie XV–XVI w. z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej. Kraków: PAU.
WąsOP — Wąsicki, J. (1957). Opis Poznania z 1793 r. Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, II (z. 2: 1956), s. 405–424.
Wolff, A., Rzetelska-Feleszko, E. (1982). Mazowieckie nazwy terenowe do końca XVI wieku. Warszawa: PWN.
WRS — Kowalewicz, H., Kuraszkiewicz, W. (wyd.) (1959–1967). Wielkopolskie roty sądowe XIV–XV wieku. I–III. Poznań [etc.]: PWN.
Zagórski, Z. (2008). Nazwy części miasta (dzielnic, osiedli, wsi, osad miejskich). W: Nazewnictwo geograficzne Poznania. Zbiór studiów. [Poznań]: Wyd. UAM, s. 29–164.
Zajączk — Zajączkowscy, S. i S.M. (1966–1970). Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 r. I–II. Łódź: Łódzkie Tow. Naukowe.
Zakr I — Rybarski, A. (wyd.) (1920). Księga ziemska zakroczymska pierwsza 1423–1427. Warszawa: Tow. Naukowe Warszawskie .
Zakr II — Tymieniecki, K. (wyd.) (1920). Księga ziemska zakroczymska druga 1434–1437. Warszawa: Tow. Naukowe Warszawskie.
Zalewski — Zalewski, Z. (1929). Rozwój topograficzny miasta Poznania. W: Z. Zalewski (red.), Księga pamiątkowa miasta Poznania. Dziesięć lat pracy polskiego zarządu stołecznego miasta Poznania. Poznań: Magistrat Stołecznego Miasta Poznania, s. 33–50.
Zierhoffer, K. (1957). Nazwy miejscowe północnego Mazowsza. Wrocław–Warszawa: Ossolineum.
ŹDz XII–XIII — Pawiński, A. (wyd.) (1883). Polska XVI wieku pod względem geograficznym i statystycznym. I–II. Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff.
ŹDz XVI — Pawiński, A. (wyd.) (1895). Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. V. Mazowsze. Warszawa: Gebethner i Wolff.