Keywords
toponymy
etymology
adaptations of German names in the Polish language
Greater Poland
Abstract
The hydronym Szywra refers to the small river in the Warta basin flowing in the central part of Greater Poland. Although its name remained unclear for most of the researchers, it was believed to be of Pre-Slavic or Balto-Slavic origin. The paper reveals that these hypotheses were based on the wrong interpretation of the source material, and provides a new etymology for the name Szywra. Based on the critical analysis of all of the reachable records of names referring to the river Szywra, it has been proven that its Polish name is an adaptation of the former German name Schieferbach. Such a process was possible due to the long-term bilingual situation in the region of Greater Poland.References
[b.a.]. (1865). Miłosław. Tygodnik Ilustrowany, 12, nr 321 (18 XI), s. 1–2.
Babik, Z. (2001). Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich. W granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Kraków: TAiWPN Universitas.
Buttler, D. (1988). Zmienność formalna i znaczeniowa dziewiętnastowiecznych zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie. Przegląd Humanistyczny, 1/2, s. 51–67.
CPy — E. Callier (1888). Powiat pyzdrski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny. Poznań: czcionkami i w komisie W. Simona.
Czopek-Kopciuch, B. (1995). Adaptacje niemickich nazw miejscowych w języku polskim. Kraków: IJP PAN.
Duma, J. (2010). Nazwy wodne w dorzeczu Warty od Prosny po ujście do Odry (z wyłączeniem dorzecza Noteci). T. 1: Nazwy rzek. Warszawa: Wyd. DiG.
Elektroniczny słownik hydronimów Polski, http://eshp.ijp-pan.krakow.pl
Ellerholz, P.i in. (1905). Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Koenigreich Preussen. Bd. 7: Provinz Posen. Berlin: Nicolaische Verlags-Buchhandlung.
Fidler, W. (1937). Callier Edmund (1833–1893). W: Polski słownik biograficzny. T. 3. Kraków: PAU–Wrocław: Wyd. Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, s. 191–192.
HO — Hydronimia Odry. Wykaz nazw w układzie hydrograficznym. Red. H. Borek. Opole: Instytut Śląski, 1983.
KDR — Karte des Deutschen Reiches. Niemieckie mapy topograficzne w skali 1 : 100 000. [1893]. Dostępne w serwisie Mapster (Archiwum Map Zachodniej Polski), http://igrek.amzp.pl/details.php?id=17043. [Wykorzystano arkusz nr 302 — Wreschen].
Kopernicki, W. (1883). Rzeki i jeziora. Tekst objaśniający do mapy hydrograficznej dawnej Słowiańszczyzny części północno-zachodniej […]. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Koz III — S. Kozierowski (1916). Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezyi poznańskiej. T. 2. Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Koz VIII — S. Kozierowski (1939). Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski. A. Nieistniejące miejscowości Wielkopolski. B. Uzupełnienie poprzednich tomów. Poznań: czcionkami Drukarni Uniwersytetu Poznańskiego.
KsP — [L. A. Plater]. (1846). Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księztwa [sic!] Poznańskiego. Wyd. J. Bobrowicz. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna.
Kucharski, B. (1997). Miłosław. (Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza, 18). Poznań: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
LG — Die ältesten grosspolnischen Grodbucher. Bd. 1–2. Hrsg v. J. von Lekszycki. Leipzig: Verlag S. Hirzel, 1887–1889.
Mp-25 — Mapy topograficzne w skali 1 : 25 000 w układzie współrzędnych „1965”. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Dostępne w serwisie Geoportal, www.geoportal.gov.pl. [Wykorzystano arkusz nr 423.42 — Dzielnica Sławno, 1977].
MpMbl — Niemieckie mapy topograficzne w skali 1 : 25 000, tzw. Messtischblätter. Dostępne w serwisie Mapster (Archiwum Map Zachodniej Polski), http://igrek.amzp.pl/result.php?cmd=id&god=3870&cat=TK25. [Wykorzystano arkusz nr 3870 — Pientschkowo, z 1888 i 1940 r.].
MpObr — Mapy w skali 1 : 25 000, tzw. obrębówki. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego. 1950–1966. [Wykorzystano mapy powiatu wrzesińskiego i średzkiego z 1964 r.].
MpRey — Topographische Specialkarte des Preussischen Staats und der angrenzenden Länder (Reymann’s Special-Karte) 1 : 200 000. Dostępne w serwisie Mapster (Archiwum Map Zachodniej Polski), http://igrek.amzp.pl/details.php?id=1760850, oraz w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych, http://rcin.org.pl/igipz/dlibra/docmetadata?id=828. [Wykorzystano arkusz nr 96 — Peisern, ca 1845; datowanie na podstawie opisu bibliograficznego Centralnej Biblioteki Geografii i Ochrony Środowiska].
MpWIG — Mapa taktyczna Polski w skali 1 : 100 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1924–1938. [Wykorzystano arkusze: Pas 39 Słup 25 — Września, 1935; Pas 40 Słup 25 — Pyzdry, 1935].
NMPol — Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany. T. 1–. Red. K. Rymut i in. Kraków: IJP–Wyd. Pandit, 1996– [i kartoteka].
Orel, V.È (1989). Iz ètimologičeskih nablûdenij nad gidronimami bassejna Varty. Onomastica, 33, s. 109–121.
Orel, V.È (1997). Neslavânskaâ gidronimiâ bassejnov Visly i Odera. Balto-slavânskie issledovaniâ. Sbornik naučnych trudov, s. 332–358.
OS — Bureau des Ausschusses zur Untersuchung der Hochwasserverhältnisse (wyd.). Der Oderstrom, sein Stromgebiet und seine wichtigsten Nebenflüsse. Eine hydrographische, wasserwirtschaftliche und wasserrechtliche Darstellung. Bd. 1–3. Berlin: Dietrich Reimer, Geographische Buchhandlung, 1896.
PHP — Podział hydrograficzny Polski. Oprac. pod kier. H. Czarneckiej. Cz. 1: Zestawienie liczbowo-opisowe. Warszawa: IMiGW, 1983. Cz. 2: Mapy w skali 1 : 200 000. Warszawa: IMiGW, 1980.
Pospiszyl, A. (1991). Polskie nazwy geograficzne południowej Warmii na tle typów nazewniczych innych regionów Polski. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, nr 1–2, s. 69–78.
Rieger, J., Wolnicz-Pawłowska, E. (1975). Nazwy rzeczne dorzecza Warty. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
RWlkp — Wielkopolskie roty sądowe XIV–XV wieku. Zebrali i oprac. H. Kowalewicz, W. Kuraszkiewicz. T. 1–5. Wrocław: PWN, 1959–1960; Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967–1981.
SEMot — A. Cieślikowa, M. Malec, K. Rymut (red.) (1997). Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 3: Odmiejscowe nazwy osobowe. Oprac. Z. Kaleta przy współudziale E. Supranowicz i J. Szymowej. Kraków: IJP PAN.
SG — Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski. T. 1–15. Warszawa: nakładem F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, 1880–1902.
SHGPn — Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu. Oprac. S. Chmielewski i in. T. 1–5. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Poznań: Wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1982–2014.
Skoraczewski, F. (1910). Materyały do historyi Miłosławia. Poznań: „Praca”.
Skoraczewski, F. (1922). Materjały do historji Miłosławia. Orędownik Wrzesiński, 4, nr 26, s. 1.
SPDO — Szczegółowy podział dorzecza Odry i rzek Przymorza. Registre des superficies du bassin de l’Odra et des cours d’eau du littoral de la Baltique. Prace Polskiego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego, seria B, zesz. 5. Warszawa: Ministerstwo Komunikacji–PIHM, 1949.
Stasiewski, J. (1931). Powiat wrzesiński pod względem geograficznym i przyrodniczym. Wici. Miesięcznik poświęcony sztuce i kulturze, 1, nr 3, 1931, s. 21–22.
Stasiewski, J. (1936). Powiat wrzesiński pod względem geograficznym i przyrodniczym. Orędownik Wrzesiński, rok 18, 1936, nr 51, s. 3; nr 55, s. 3.
Szymański, J. (1932). Września geograficzna. W: J. Deresiewicz i in. (red.), Września — jej ziemia i mieszkańcy. Przyczynki do dziejów historyczno-kulturalnych Ziemi Wrzesińskiej. Cz. 1: W 675-tą rocznicę dziejów miasta. Września: Akademickie Koło Wrześnian, s. IX–X.
UNp — nazwy wyekscerpowane z kartoteki urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych w Katedrze Języka Polskiego UAM w Poznaniu przez dra M. Kornaszewskiego (za: Rieger, Wolnicz-Pawłowska, 1975; zob. Warta).
Želêznâk, I. M. (2014). Kiїvs′kij toponìmìkon. Ìnstitut ukraїns’koї movi NANU. Kiїv: Vidavničij dìm Kij.