Keywords
collective nicknames
language-derived nicknames dialectal anthroponymy
dialects of south-eastern Poland
Abstract
The article is dedicated to neighbourhood nicknames motivated by linguistic features characteristic of the dialect of those who are nicknamed. The nicknames constitute approximately 8% of all the nicknames of the inhabitants of neighbouring villages in the area of Subcarpathia (Podkarpacie) and eastern Małopolska (Kurdyła et al. 2015). They actually do not yet include nicknames which only document the dialectal vocabulary but have a non-linguistic motivation (e.g. Krztełki ‛short people’, Paryjorze ‛those who live in the ravine’, Tyrkole ‛the inhabitants speak a lot and they do this fast; they are talkative’). The proper collection consists of anthroponyms derived from (a) lexemes typical of the dialect, which are relatively few in number and mainly formed from characteristic addressative forms, while stigmatising certain social attitudes attributed to neighbours (Blacisie/Bracisie, Słodkie Bracia, Wujkowie). The collection also includes (b) nicknames derived from features of pronunciation, i.e. those which mock, e.g. “mazurzenie” (speaking with the Mazuria accent) (Węze), pronouncing o as e (Chłorebki), pronouncing ił, ył as oł, uł (Buły, Toboły), pronouncing the bilabial ω or u which is not syllable-formative instead of v (Hałczoki, Łolanie). These are anthroponyms peculiar to the areas of the internal dialect borderland, which, in the area studied, can have a threefold nature: a) two adjacent dialect areas, b) small linguistic islands, c) one larger linguistic island; in addition, some nicknames are testimony to a former d) ethnic borderland. At the same time, the nicknames of a community indicating its distinctiveness (not only linguistic) have a universal nature.
References
AJPP = Małecki, M., Nitsch, K. (1934). Atlas językowy polskiego Podkarpacia [Linguistic atlas of Polish Subcarpathia] (Cz. 1–2). Kraków: Zakład Dialektologii IJP PAN.
Bednarczuk, L. (2018). Początki i pogranicza Polszczyzny [Beginnings and borderlands of Polish]. Kraków: Lexis.
Belcarzowa, E. (1960). Czarne jagody, borówki i ich synonimy [Blackberries, cranberries and their synonyms]. Język Polski, 40(4), 281–291.
Burkhardt, H. (2009). Czy Polack(e), Polackei w języku niemieckim są objęte zakazem językowym? [Are Polack(e), Polackei in German are under a linguistic prohibition?], Język a Kultura, 21, 259–269.
Bystroń, J.S. (1995). Megalomania narodowa [National megalomania]. Warszawa: Książka i Wiedza.
Cieślikowa, A. (2005). Przezwiska zbiorowe i przydomki [Collective nicknames and cognomes]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 177–180). Kraków: Wydawnictwo IJP PAN.
Chomiński, O. (1915). Djalekty polskie okolic Rymanowa [Polish dialects of the Rymanów area]. Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, 7, 75–182 (nadbitka).
Cygan, S. (2007). Jeszcze o prześmiewaniu gwary [More about mocking the dialect]. Prace Filologiczne, 53, 111–125.
Dejna, K. (1973). Dialekty polskie [Polish dialects]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dejna, K. (1981) Atlas polskich innowacji dialektalnych [Atlas of Polish dialectal innovations]. Warszawa–Łódź: PWN.
Demiraj, B. (2010). Shqiptar — The Generalization of This Ethnic Name in the XVIII Century. W: B. Demiraj (red.), Wir sind die Deinen. Studien zur albanischen Sprache, Literatur und Kulturgeschichte, dem Gedenken an Martin Camaj (1925–1992) gewidmet (s. 533–565). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Dźwigoł, R. (2008). Stereotypy etniczne – kryteria inności, obcości [Ethnic stereotypes. Criteria of otherness, strangeness]. W: L. Bednarczuk, W. Smoczyński, M. Wojtyła-Świerzowska (red.), Językoznawstwo historyczne i typologiczne. W 100-lecie urodzin Profesora Tadeusza Milewskiego (s. 583–599). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Karaś, H. (red.). (2010, 31 grudnia). Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe [Polish dialects. Online compendium]. http://www.dialektologia.uw.edu.pl/
Kucała, M. (2002). Twoja mowa Cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego [Your speech reveals your origins. Regionalisms and dialectisms of the Polish language]. Wyd. 2. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Kucharzyk, R. (2006). O podziałach dialektu małopolskiego [On the divisions in the Lesser Polish dialect]. W: J. Okoniowa (red.), Studia Dialektologiczne 3 (s. 33–46). Kraków: Lexis.
Kurdyła, T. (2014). Jak Hauczok z Kapconem — rzecz o gwarowych przezwiskach mieszkańców sąsiednich wsi [Hauczok with Kapcon: dialect nicknames of inhabitants of neighboring villages]. W: E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła (red.), Język w środowisku wiejskim. T. 2: Gwara — społeczeństwo — kultura (s. 105–120). Kraków: Collegium Columbinum.
Kurdyła, T. (2015). Polskie habitativa na -anin, -an i -ak (przyczynek) [Polish habitativa ending with -anin, -an and -ak (article)]. Onomastica, 61, 181–195.
Kurdyła, T., Liszka, M., Zachacz , M. (2015). Słowniczek gwarowych przezwisk sąsiedzkich z Polski południowo-wschodniej [Small dictionary of dialect neighbourhood nicknames from south-eastern Poland]. W: M. Pachowicz (red.), Żywa gwara. Rozważania o gwarach polskich na początku XXI wieku (s. 37–68). Tarnów: Wydawnictwa PWSZ w Tarnowie.
Kurdyła, T. (2024). Pamulorze, Cebulorze, Grzybki i Rabarbary, czyli o pewnej kategorii przezwisk sąsiedzkich [Pamulorze, Cebulorze, Grzybki and Rabarbary: a certain category of neighborhood nicknames]. Stylistyka, 33, 67–79.
Kwaśnicka-Janowicz, A. (2009). Z osobliwości leksykalnych gwar Małopolski południowo-wschodniej (paryja ‛wąwóz, jar’) [From the lexical peculiarities of the dialects of south-eastern Lesser Poland (paryja ‛wąwóz, jar’)]. W: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), W kręgu języka. Materiały konferencji „Słowotwórstwo — słownictwo — polszczyzna kresowa” poświęconej pamięci Profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008 (s. 135–141). Kraków: Księgarnia Akademicka.
MAGP = Mały atlas gwar polskich [Small atlas of Polish dialects]. (1957–1970). (T. 1–2), K. Nitsch (red.). (T. 3–13), M. Karaś (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
MAGPMat = Nitsch, K., Małecki, M. (1930–1934). Atlas językowy polskiego Podkarpacia; Łopuchowa, pow. Ropczyce [Linguistic Atlas of Polish Subcarpathia; Łopuchowa, Ropczyce district] [Rękopis]. Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych. https://rcin.org.pl/dlibra/publication/41443/edition/21287
Nitsch, K. (1960). Wybór polskich tekstów gwarowych [Selection of Polish dialect texts]. Wyd. 2. Warszawa: PWN.
Pawłowski, E. (1966). Podział gwar małopolskich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych [Division of Lesser Poland dialects against the background of mutual dialect influences and mew linguistic trends]. Rozprawy Komisji Językowej WTN, 6, 191–202.
Piechnik, A. (2006). Językowy obraz obcego w nieoficjalnych nazwaniach ludności wiejskiej [The linguistic image of a stranger in unofficial names of villagers]. LingVaria, 1(1), 193–201.
Piechnik, A., Ziajka, B. (2010). Rola przezwisk w kształtowaniu i rozwijaniu tożsamości wiejskiej wspólnoty językowo-kulturowej (na przykładzie wybranych wsi małopolskich) [The role of nicknames in shaping and developing the identity of a rural linguistic and cultural community (on the example of selected villages in Lesser Poland)]. W: R. Łobodzińska (red.), Nazwy własne a społeczeństwo (T. 1, s. 419–429). Łask: Oficyna Wydawnicza Leksem.
SGM = J. Wronicz (red.). (2017–2018). Słownik gwar małopolskich [Dictionary of Lesser Poland dialects] (T. 1–2). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
SGPKar = J. Karłowicz. (1900–1911). Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (T. 1–6). Kraków: Akademia Umiejętności.
SGP PAN = Słownik gwar polskich PAN [Dictionary of Polish dialects Polish Academy of Sciences]. Red. M. Karaś (Źródła, T. 1), J. Reichan (T. 2–9, z. 2), S. Urbańczyk (T. 2–5), J. Okoniowa (T. 6–9, z. 2), B. Grabka (T. 7–9, z. 2), R. Kucharzyk (T. 9, z. 2–T. 10, z. 2). Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977–1991 (T. 1–3), Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1992–2023 (T. 4–10).
Sikora, K. (2009). Południowokresowe ta (na przykładzie radiowych dialogów Szczepka i Tońka) [South-eastern borderland ta (based on radio dialogues of Szczepko and Tońko)]. W: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), W kręgu języka. Materiały konferencji „Słowotwórstwo — słownictwo — polszczyzna kresowa” poświęconej pamięci Profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008 (s. 199–208). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Stomma, L. (2000). Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. [Anthropology of the Polish village culture in the 19th century]. Gdańsk: Tower Press.
Urbańczyk, S. (1984). Zarys dialektologii polskiej [Outline of Polish dialectology] (wyd. 7). Warszawa: PWN.
Ziajka, B. (w druku). O wiejskiej uczuciowości (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców gminy Babice w powiecie chrzanowskim) [On rural emotionality (on the example of unofficial anthroponyms of the inhabitants of the Babice commune in the Chrzanów district)]. Gwary Dziś, t. 17.