Słowa kluczowe
antroponimia w powieściach historycznych
nurt groteskowo- ludyczny i realistyczny
żeńskie imiona staropolskie
Streszczenie
Artykuł składa się z dwóch części. W pierwszej z nich Imiona pogańskich żon Mieszka I zaprezentowano imiona, które autorzy czterech powieści i jednego wywiadu nadali żonom pierwszego historycznego władcy Polski. W dwóch powieściach jest to siedem imion (zgodnie z informacją z kroniki Galla Anonima, że Mieszko I „siedmiu żon zażywał”). W jednej – jedno imię, a w kolejnej – dwa. Wszystkie te staropolskie antroponimy są notowane w słownikach, albo utworzone zgodnie z konwencją epoki. Trzeba uznać, że autorzy analizowanych utworów pozostali wierni zasadom nurtu realistycznego, obowiązującego przy wprowadzaniu nazw własnych do powieści historycznych. Inny charakter ma wywiad z amerykańskim historykiem, który utworzył siedem imion o charakterze groteskowo-ludycznym.
Druga część artykułu to Imię pierwszej chrześcijańskiej żony Mieszka I. Wzięto pod uwagę osiem powieści historycznych, których autorzy zastosowali trzy formy imienia czeskiej księżniczki: Dubrawka, Dobrawka i Dobrawa. Ta rozmaitość wypływa ze sporów na temat właściwego brzmienia jej imienia przeniesionego na grunt polszczyzny. Językoznawcy są zwolennikami formy Dąbrówka (wywodzonej od rdzenia o znaczeniu ‘ciemny’), która nie pojawiła się w żadnej powieści. Wydaje się, że pisarze idą raczej za historykami, zwolennikami formy Dobrawa (wiązanej z przymiotnikiem dobry).
W artykule wzięto pod uwagę powieści następujących pisarzy: J. I. Kraszewskiego, K. Bunscha, A. Gołubiewa, F. Fenikowskiego, K. Dobkiewiczowej i E. Cherezińskiej oraz wywiad z mieszkającym w Polsce amerykańskim historykiem P. E. Steelem.
Bibliografia
AHP = Dygo, M., Kochanowski, J., Kopczyński, M. i Sikorska-Kulesza, J. (2000). Atlas Historii Polski [Atlas of the History of Poland]. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Brückner, A. (1985). Mitologia słowiańska i polska [Slavic and Polish Mythology]. Wstęp i oprac. S. Urbańczyk. Warszawa: PWN.
Buczek, K. (1939–1946). Dobrawa (Dubrawka, Dąbrówka) Przemyślidka. W: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny [Polish Biographical Dictionary] (t. 5, s. 240–242). Kraków: PAU.
Dębek, B.A. (2018). Słowiańskie dzieje [Slavic History]. Warszawa: Bellona.
Gieysztor, A. (1978). Mieszko I. W: A. Garlicki (red.), Poczet królów i książąt polskich [Register of Polish Kings and Princes] (s. 16–25). Warszawa: Czytelnik.
Jasienica, P. (1978). Słowiański rodowód [Slavic Origins]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Jasienica, P. (1986). Polska Piastów [Piast Poland]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
KI = Fros, H. i Sowa, F. (1997–2007). Księga imion i świętych [Book of Names and Saints] (t. I–VI). Kraków: WAM.
Kosiński, T. (2017). Rodowód Słowian [Genealogy of Slavs]. Warszawa: Bellona.
Kosyl, C. (1998). Nazwy własne w literaturze pięknej [Proper names in belles-lettres]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia [Polish Proper Names. Encyclopedia] (s. 363–387). Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie–Instytut Języka Polskiego PAN.
Lehr-Spławiński, T. (1932). Dąbrówka czy Dobrawa? [Dąbrówka or Dobrawa?]. Język Polski, 17, 404–409.
Manikowska, H. i Tazbirowa, J. (1993). Historia. Średniowiecze. Podręcznik dla szkół średnich klasy I liceum ogólnokształcącego, technikum i liceum zawodowego [History. The Middle Ages. A Textbook for Secondary Schools]. Warszawa: WSiP.
Michnik, H. i Mosler, L. (1961). Historia Polski do roku 1795 [History of Poland until 1795]. Warszawa: PZWS.
Micuń, J. (2002). Historia. Od starożytności do współczesności — vademecum [History. From Antiquity to the Present Day — A Handbook]. Warszawa: Translator.
Milewski, T. (1934). Pol. Dąb i Dąbrowa (Notatka etymologiczna) [Polish Dąb i Dąbrowa. (Etymological note)]. Prace Filologiczne, 16, 198–199.
Modrzewska, H. (1961). Dąbrówka (Dobrawka). W: W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII [Dictionary of Slavic Antiquities. Encyclopedic Outline of the Culture of the Slavs From the Earliest Times to the End of the 12th Century] (t. 1). Wrocław– Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
MSK = Leciejewicz, L. (red.). (1990). Mały słownik kultury dawnych Słowian [A Small Dictionary of the Culture of the Old Slavs]. Warszawa: Wiedza Powszechna.
NI = Kupis, B. (1991). Nasze imiona [Our Names]. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne.
SEBr = Brückner, A. (1970). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language]. Warszawa: Wiedza Powszechna [Pierwodruk: Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927].
SEM = Rospond, S. (1984). Słownik etymologiczny miast i gmin PRL [Etymological Dictionary of Cities and Communes of the Polish People’s Republic]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SEMot = Cieślikowa, A., Malec, M. i Rymut, K. (red.) (1995–2000). Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych [Etymological and Motivational Dictionary of Old- Polish Personal Names] (t. I–VI). Kraków: DWN–Instytut Języka Polskiego PAN.
SESł = Sławski, F. (1983). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (t. I). Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
SI = Janowowa, W., Skarbek, A., Zbijowska, B. i Zbiniowska, J. (1975). Słownik imion [Dictionary of Names]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SIW = Rymut, K. (1995). Słownik imion współcześnie w Polsce używanych [Dictionary of Names Currently Used in Poland]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
SMiTK = Kopaliński, W. (1985). Słownik mitów i tradycji kultury [Dictionary of Myths and Cultural Traditions]. Warszawa: PIW.
SSNO = Taszycki, W. i in. (red.). (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych [Dictionary of Old-Polish Personal Names] (t. I–VII). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Starczewska, K., Korulska, E., Laskowski, P., Dzierzgowska, A., Nartowska, B.,
Ługowska, M. i Izdebski, T. (2000). Świat średniowieczny [Medieval World]. Warszawa: PWN.
Taszycki, W. (1939). A jednak Dąbrówka [Dąbrówka, after all]. Język Polski, 24, 86–89.
Taszycki, W. (1958). Rozprawy i studia polonistyczne [Dissertations and Polish Studies] (t. I: Onomastyka). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Urbańczyk, S. (1961). Dąbrówka (Dubrawka). W: W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII [Dictionary of Slavic Antiquities. Encyclopedic Outline of the Culture of the Slavs From the Earliest Times to the End of the 12th Century] (t. 1, s. 333). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Walczak, B. (1990). Osobliwe nazewnictwo powieści Zbigniewa Nienackiego Dagome iudex [Peculiar naming in Zbigniew Nienacki’s novel Dagome iudex]. Poradnik Językowy, 1990, nr 1, 19–32.
Wróbel, H. (1984). Formacje gradacyjne [Gradation formations]. W: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski i H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Cz. 1: Morfologia [A Grammar of Contemporary Polish: Morphology] (s. 437–441). Warszawa: PWN.