Słowa kluczowe
osobliwości
nazwy własne
metanazwy
terminy analityczne
terminy syntetyczne
Streszczenie
W artykule dokonano przeglądu osobliwości terminologicznych wśród metanazw onomastycznych („nazw nazw własnych”), które zostały zaproponowane przez onomastów oraz innych badaczy języka i zostały odrzucone lub przyjęte jako terminy nazewnicze w dyskursie naukowym. Analiza rozpoczyna się od omówienia zastosowania modelu analitycznego w procesie ustalania kluczowych haseł terminologii onomastycznej, formułowanych od lat 60. ubiegłego wieku w obszarze słowiańskim i międzynarodowym. Historyczny model analityczny polegał na tworzeniu terminów deskryptywnych według koncepcji czeskiego onomasty Jana Swobody, zaadaptowanej do onomastyki polskiej przez Mieczysława Karasia. Formuła opisowa terminów onomastycznych jest stosowana w badaniach onomastycznych prowadzonych obecnie w Europie Zachodniej. Równocześnie rozwinęła się tendencja do tworzenia terminów konstruowanych w sposób syntetyczny na podstawie złożeń elementów z języków klasycznych (forma nagłosowa pochodzenia greckiego lub łacińskiego + wygłosowe onym/-yme/-im). Omówiono propozycje tego rodzaju terminów w trzech obszarach językowych: francuskim, angielskim i włoskim, korzystając z wybranych źródeł leksykograficznych (m.in. H. Dorion & J. Poirier 1975, Lexique des termes utiles à l'étude des noms de lieux; A. Room 1996, An Alphabetical Guide to the Language of Names Studies) oraz opracowań Enzo Caffarellego i innych autorów włoskojęzycznych z lat 1990–2000. Jednostki terminologiczne oraz ich definicje zostały rozpatrzone pod kątem ich motywacji onomazjologicznej skonfrontowanej z perspektywą semazjologiczną.
Bibliografia
Bijak, U. (2019). Polska terminologia onomastyczna. Ku harmonizacji systemu [Polish onomastic terminology. Towards the harmonization of the system]. W: A. Chomová, J. Krško i I. Valentová (red.), Konvergencie a divergencie v propriálnej sfére. 20. slovenská onomastická konferencia. Banská Bystrica 26.–28. júna 2017. Zborník referátov [Convergence and Divergence in the Proprial Sphere. Proceedings of the 20th Slovak Onomastic Conference. Banská Bystrica 26–28 June 2017] (s. 44–52). Bratislava: VEDA Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied.
Borghi, G. (2020). Ma allora astionimo, comonimo e gefironimo? [So astionimo, comonimo and gefironimo?]. Rivista Italiana di Onomastica, XXVI(1), 466–467.
Borghi, G. (2021). Coronavirus (per Coronouirus o Coroniuirus) e Respirology (per Pnoology) [Coronavirus (for Coronouirus or Coroniuirus) and Respirology (for Pnoology)]. Rivista Italiana di Onomastica, XXVII(1), 388–389.
Borghi, G., Caffarelli, E. (2018). Ma l’ipertrofia terminologica non è una novità [But terminological hypertrophy is nothing new]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(2), 999–1000.
Borghi, G., Caffarelli, E. (2021). Imprecisioni e abusi in Russia e in Ucraina [Inaccuracies and abuses in Russia and Ukraine]. Rivista Italiana di Onomastica, XXVII(1), 386–387.
Bracchi, R. (2013). Ilaronimi ossia combinazioni curiose di nomi (censimento fantasioso) [Ilaronyms or curious combinations of names (fanciful census)]. Rivista Italiana di Onomastica, XIX(1), 189–198.
Caffarelli, E. (1999). Pragmonimi, ailuronimi e altri nomi di nomi [Pragmonyms, ailuronyms and other names of names]. Rivista Italiana di Onomastica, V(2), 647–648.
Caffarelli, E. (2005). Nanònimi, liste da rifare [Names of dwarfs, lists to be redone]. Rivista Italiana di Onomastica, XI(2), 617–618.
Caffarelli, E. (2016). Per un approccio alla farmaconimia [For an approach to pharmaconymy]. Rivista Italiana di Onomastica, XXII(2), 701–755.
Caffarelli, E. (2018a). E ora spuntano anche i letteraronimi [And now there are also literaronyms]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(1), 441.
Caffarelli, E. (2018b). Che cos’è un pedonimo? [What is a pedonym?]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(1), 442.
Caffarelli, E. (2018c). Glottonimi discussi: neerlandese, fiammingo, olandese, belga [Debatable language names: neerlandese, fiammingo, olandese, belga]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(1), 448–449.
Caffarelli, E. (2018d). Dal kinematonimo all’astronimo (minore) [From kinematonym to (minor) astronym]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(1), 463.
Caffarelli, E. (2018e). Fiat Argo e Škoda Kodiaq, dal naonimo e dallo zoonimo (denesonimico) [Fiat Argo and Škoda Kodiaq, from naonym to (denesonymic) animal name]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(1), 464.
Caffarelli, E. (2018f). Ludonimi transonimizzati [Transonymic ludonyms]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(1), 505–506.
Caffarelli, E. (2018g). Dai videogiochi ecco i pokemonimi [From videogames to pokemonyms]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(2), 1003.
Caffarelli, E. (2018h). Brand, marca, marchio, marchionimo [Brand, marca, marchio, marchionimo]. Rivista Italiana di Onomastica, XXIV(2), 996–997.
Caffarelli, E. (2021). Ornitonimi come titoli letterari [Ornithonyms as literary titles]. Rivista Italiana di Onomastica, XXVII(1), 427.
Caffarelli, E., Cagliardi, C. (2018). Terminologia onomastica [Onomastic terminology]. Archivio per il vocabolario storico e italiano AVSI, I, 11–54.
Costantini, E. (2011). Ampelonimia friulana [Friulian ampelonymy]. Rivista Italiana di Onomastica, XVII(2), 607–630
Czopek-Kopciuch, B. (2020). Jeszcze o potrzebie ujednolicenia terminologii onomastycznej [Once more about the need to harmonize onomastic terminology]. W: A. Siwiec, I. Domaciuk- ‑Czarny i M. Kojder (red.), Ze studiów nad nazwami własnymi. Terminologia. Teoria i metodologia badań. Zagadnienia nazwotwórstwa [From the Study of Proper Names. Terminology. Theory and Methodology of Research. The Issues of Name-Formation] (s. 47–54). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Dorion, H. i Poirier, J. (1975). Lexique des termes utiles à l’étude des noms de lieux. Québec: Les Presses de l’Université Laval.
Finco, F. (2019). Dendronimi e dendrotoponimi [Dendronyms and dendrotoponyms]. Rivista Italiana di Onomastica, XXV(1), 432–435.
Gałkowski, A. (2019). I pirgonimi, nomi non marginali nella toponimia italiana [Pirgonyms, nonmarginal names in Italian toponymy]. Rivista Italiana di Onomastica, XXV(1), 233.
Gałkowski, A. (2020a). Literaronimo (slovacco sing. literáronymum, plur. literáronymá) è adeguato all’idea scientifica che rappresenta? [Is literaronym (Slovac sing. literáronymum, plur. literáronymá) appropriate to the scientific idea it represents?]. Rivista Italiana di Onomastica, XXVI(2), 965–966.
Gałkowski, A. (2020b). Rozwój międzynarodowych prac nad terminologią onomastyczną — przegląd ujęć słowiańskich [Development of international works on onomastic terminology: Review of Slavic approaches]. W: A. Siwiec, I. Domaciuk-Czarny i M. Kojder (red.), Ze studiów nad nazwami własnymi. Terminologia. Teoria i metodologia badań. Zagadnienia nazwotwórstwa [From the Study of Proper Names. Terminology. Theory and Methodology of Research. The Issues of Name-Formation] (s. 11–30). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
GTSGN = Department of Economic and Social Affairs, Statistics Division, United Nations Group of Experts on Geographical Names (2002). Glossary of Terms for the Standardization of Geographical Names. Glossaire de termes pour la normalisation des noms géographiques et al. New York: United Nations.
Górny, H. (2020). Czy istnieje potrzeba leksykograficznego opracowania terminów antroponomastycznych? [Is there a need for a lexicographic study of anthroponomastic terms?]. Onomastica, 64, 93–106.
Hough, C. (red.). (2016). The Oxford Handbook of Names and Naming. Oxford: Oxford University Press.
Iglesias Ovejero, Á. (2017). Pour une terminologie univoque de la désignation onomastique: Noms de Noms Propres. W: D. Kremer (red.), Onomastik, Bd. 2: Namensysteme im interkulturellen Vergleich (s. 41–57). Berlin–Boston: De Gruyter.
Karaś, M. (1968). W sprawie polskiej terminologii onomastycznej [On the Polish onomastic terminology]. Onomastica, 13, 352–360.
Kowalik, K. (2020). Topograficzno-historyczna geneza nazw własnych krakowskich mostów i innych budowli służących przeprawie [Topographical-historical origins of proper names of bridges and other structures for crossing in Cracow]. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 15, 131–144. https://doi.org(1)0.24917(2)0831765.15.11.
Mussano, F. (2019). «The Man in Black»: Dall’antroponimo soprannominale all’aracnonimo [«The Man in Black»: Fom supernominal anthroponym to arachnonym]. Rivista Italiana di Onomastica, XXV(1), 447.
Odaloš, P. (2012). Literáronymá v slovenskej literatúre [Literaronyms in Slovak Literature]. Banská Bystrica: Univerzita Mateja Bela.
Odaloš, P. i Vallová, E. (2020). Sústava slovanskej onomastickej terminológie (vznik, existencia, neuralgické miesta, aktualizácia) [The system of Slavic onomastic terminology (origin, existence, trouble points, updating)]. Folia onomastica Croatica, 29, 169–202.
Pisarek, W. (2021). Nazwy własne? A co to właściwie jest i do czego służy? [Proper names? What exactly is it and what is it for?]. W: M. Rutkowski i A. Hącia (red.), Nazwy własne w języku i społeczeństwie [Proper Names in Language and Society] (s. 13–21). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Podolskaâ, N.V. (1970). O razvitii otečestvennoj toponimičeskoj terminologii [On the development of national toponymic terminology]. W: E.M. Pospelov (red.) Razvitie metodov toponimičeskih issledovanij [The Development of Toponymic Research Methods] (s. 46–55). Moskva: Nauka.
Podolskaâ, N.V. ([1978] 1988). Slovar’ russkoj onomastičeskoj terminologii [Dictionary of Russian Onomastic Terminology]. Moskva: Nauka.
Room, A. (1996). An Alphabetical Guide to the Language of Name Studies. Lanham, MD–London: The Scarecrow Press.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2008). Kampanonimy jako gatunek nazewniczy [Campanonyms as a naming genre]. Slavia Occidentalis, 65, 107–126.
Rutkowski, M. (2012). Onomastyka a metaonomastyka [Onomastics vs. metaonomastics]. W: I. Łuc i M. Podgłódek (red.), W komunikacyjnej przestrzeni nazw własnych i pospolitych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Robertowi Mrózkowi [In the Communicative Space of Proper and Common Names. Festschrift Dedicated to Professor Robert Mrózek] (s. 317–323). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Shokhenmayer, E. (2014). Terminological discrepancy of modified proper names between English, French, German and Russian. W: J. Tort i Donada & M. Montagut (red.), Els noms en la vida quotidiana. Actes del XXIV Congrés Internacional d’ICOS sobre Ciències Onomàstiques — Names in daily life. Proceedings of the XXIV International Congress of Onomastic Sciences (s. 92–98). Barcelona: Generalitat de Catalunya, Departament de Cultura, Direcció General de Política Lingüística Onomàstica. http://www.gencat.cat/llengua/BTPL/ICOS2011/011.pdf
Svoboda, J. (1960). K slovanské onomastické terminologii [On Slavic Onomastic Terminology]. Zpravodaj Místopisné komise ČSAV, 1, 273–284. Także w: Slawische Namenforschung (1963), 261–273.
Terrusi, L. (2021). Una data come titolo. Per una fenomenologia degli “emeronimi” come soglie testuali [A date as a title. For a phenomenology of “emeronyms” as textual thresholds]. Rivista Italiana di Onomastica, XXVII(1), 15–30.
Titomanlio, C. (2016). I discendenti di Nearco. L’ipponomastica tra arte e letteratura [The descendants of Nearchus. Horse naming between art and literature]. il Nome nel testo. Rivista internazionale di onomastica letteraria, XVIII, 227–235.
Vidoeski, B. i in. (1983). Osnoven sistem i terminologija na slovenskata onomastika. Osnovnaâ sistema i terminologiâ slavânskoj onomastiki. Grundsystem und Terminologie der slawischen Onomastik. Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite.
Wolnicz-Pawłowska, E. (2017). Problemy terminologiczne w działalności UNGEGN [Terminological problems in the work of UNGEGN]. W: P. Piper i V. Kovnović (red.), Slovenska terminologia danas/Slavonic Terminology Today (s. 343–350). Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.
Zgusta, L. (1998). The Terminology of name studies (In margine of Adrian Room’s Guide to the Language of Name Studies). Names, 46(3), 189–203.