Słowa kluczowe
nazwisko
pogranicza językowe
interferencje językowe
Streszczenie
Nazwisko Kurdyła jest notowane przez wielkie słowniki antroponimów polskich, jednakże przypisywane mu pochodzenie i budowa budzą wątpliwości. Przyczyną tego stanu rzeczy jest nieuwzględnienie geografii nazwiska oraz jego chłopskiego pochodzenia. W artykule omówiono więc dokładnie występowanie tego i podobnych antroponimów w granicach Polski oraz poza nimi, przedstawiono szczegółowy ogląd wszystkich możliwych baz derywacyjnych oraz interpretacje dotyczące jego budowy. Analizy te prowadzą do wniosku, że miano Kurdyła jest pochodzenia łemkowskiego, utworzono je najpewniej od apelatywu курділь ‘wrzód na języku konia; choroba języka u bydła’. Prócz tej interpretacji możliwe jest jeszcze wywodzenie nazwiska od leksemu z rdzeniem kurt- ‘krótki; ucięty; chromy’, pochodzącego zapewne z języka węgierskiego.
Bibliografia
Aloian, Z. (2004). The Kurds in the Ottoman Hungary. Transoxiana. Journal Libre de Estudios Orientales, 9. http://www.transoxiana.org/0109/aloian-kurds_ottoman_hungary.html
AntrPol = Cieślikowa, A. (red.). (2009). Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII w. Wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią [The anthroponymy of Poland from the 16th to the end of the 18th century] (t. 2). Kraków: Lexis.
Barwiński, M. (2009). Rozmieszczenie i liczebność Łemków w Polsce na podstawie wyników spisu powszechnego z 2002 roku — uwarunkowania i kontrowersje [Distribution and numbers of Lemkos in Poland based on the results of the 2002 census — conditions and controversies]. W: S. Dudra, B. Halczak, I. Betko i M. Smigiel (red.), Łemkowie, Bojkowie, Rusini — historia, współczesność, kultura materialna i duchowa (t. 2, s. 15–28). Zielona Góra–Słupsk: Druk-Ar. https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/handle/11089/3897
Baskakov, N.A. (1979). Russkie familii tûrkskogo proishoždeniâ [Russian surnames of Turkic origin]. Moskva: Izdatelʹstvo Nauka.
Bìryla, M.V. (1969). Belaruskaâ antrapanìmìâ. T. 2: Prozvìščy, utvoranyâ ad apelâtyǔnaj leksìkì [Belarusian anthroponymy. T. 2: Surnames formed from appellatives]. Mìnsk: Navuka ì Tèhnìka.
Bostel, F. (1890). Przyczynek do dziejów Jaślisk [Contribution to the history of Jaśliska]. Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej, 17(9), 801–819.
Božić, I. (2018). Imamo popis više od 33.000 prezimena u Hrvatskoj te broj ljudi koji nose svako od njih. Srednja.hr. https://www.srednja.hr/istaknuto/imamo-popis-vise-33-000-prezimena-hrvatskoj-te-broj-ljudi-nose-svako-njih/
Chomiński, O. (1915). Djalekty polskie okolic Rymanowa [Polish dialects of the vicinity of Rymanów]. Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, 7, 75–182.
Čučka, P. (2005). Prìzviŝa zakarpatsʹkih ukraïncìv. Ìstoriko-etimologìčnij slovnik [Surnames of Subcarpathian Ukrainians. Historical and etymological dictionary]. Lʹvìv: Svìt.
Daliowa. W: Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Daliowa&oldid=65858387 (dostęp: 7.01.2022).
Drozd, R. (2007). Powojenne wysiedlenia Łemków polskich w latach 1944–1950 [Post-war deportations of Polish Lemkos in the years 1944–1950]. W: S. Dudra, B. Halczak, A. Ksenicz i J. Starzyński (red.), Łemkowie, Bojkowie, Rusini — historia, współczesność, kultura materialna i duchowa] (s. 131–142). Legnica–Zielona Góra: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”.
Duć-Fajfer, H. (2001). Literatura łemkowska w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku [Lemko literature in the second half of the nineteenth and early twentieth centuries]. Kraków: PAU.
Duda, Ì. (2022). Lemkìvsʹkij slovnik [Lemko language dictionary]. Ternopìlʹ: Aston.
Ďurčo = Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV. (b.d.). Databáza priezvisk na Slovensku [Database of proper names and locality names in Slovakia]. https://slovnik.juls.savba.sk/?d=priezviska
ESUM = Mel’ničuk O.S. (red.). (1982–2012). Etimologìčnij slovnik ukraïnsʹkoï movi [Etymological dictionary of the Ukrainian language] (t. I–VI). Kiïv: Naukova Dumka.
Fałowski, A. i Hojsak, W. (2019). Z etymologii łemkowskich. Cz. IV [Lemko etymologies. Pt IV]. LingVaria, 2(28), 211–227.
Farkas, T. (red.). (2009). Régi magyar családnevek névvégmutató szótára. XIV–XVII. Század [Reverse dictionary of old Hungarian surnames. XIV–XVII. century]. Budapest: ELTE Magyar Nyelvtudományi és Finnugor Intézet. Magyar Nyelvtudományi Társaság.
Gajewski, B. (1996). Jaśliska. Zarys monograficzny [Jaśliska. A monographic outline]. Krosno: Muzeum Okręgowe w Krośnie.
Gala, S. (1985). Polskie nazwy osobowe z podstawowym -l-/-ł- w części sufiksalnej [Polish personal names with the -l-/-ł- in the suffixal part]. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Górny, H. (2004). Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości dawnej ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno-językowej (XV–XIX w.) [Names of inhabitants of selected towns of the former Sanok region in the light of ethno-linguistic interference (15th–19th centuries)]. Rzeszów: Wydawnictwo UR.
Grìnčénko, B. (red.). (1907–1909). Slovarʹ ukraïnsʹkoï movi [Dictionary of the Ukrainian language] (t. I–IV). Kiïv: AN URSR. [Edycja elektroniczna, oprac. O. Oksimecʹ]. http://history.org.ua/LiberUA/SlUkrM_1907/SlUkrM_1907.pdf
Horbal, B. (2005). Cuius regio eius religio (et nation) w Tyliczu, Muszynie i Jaśliskach [Cuius regio eius religio (et nation) in Tylicz, Muszyna and Jaśliska]. Almanach Diecezjalny, 1, 9–63.
Horn, M. (1970). Lokalizacja cechów i specjalności rzemieślniczych w miastach ziemi przemyskiej i sanockiej w latach 1550–1650 [Location of guilds and craft specialties in the cities of Przemyśl and Sanok regions in the years 1550–1650]. Przegląd Historyczny, 61, 403–427.
ISNP = Czopek-Kopciuch, B., Górny, H., Magda-Czekaj, M., Palinciuc-Dudek, E., Skowronek, K. i Supranowicz, E. (b.d.). Internetowy słownik nazwisk w Polsce [Internet Dictionary of Polish Surnames]. https://nazwiska.ijp.pan.pl
Kartoteka SGP = Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN (b.d.). Kartoteka Słownika gwar polskich [Card index of the Dictionary of Polish dialect]. https://rcin.org.pl/dlibra/publication/37156
Knapski = Knapiusz, G. (1621). Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece […] [Polish-Latin-Greek dictionary or a reference compendium of Latin and Greek] (t. I–II). Cracoviae: Typis Francisci Caesarii.
Krasovsʹkij, Ì. (1993). Prìzviŝa galicʹkih lemkìv u XVIII st. Za materiałami iosifìnsʹkogo pozemelʹnogo kadastru 1787–1788 rr. [Surnames of Galician Lemkos in the 18th century. According to the Joseph’s land cadastre of 1787–1788]. Lʹvìv: Vidavniče Pìdpriêmstvo Kraj. https://lemko.org/pdf/krasowskyj_pryzwyszcza.pdf
Kurtok, A. (2017). Chorwacka mniejszość narodowa na Węgrzech — w poszukiwaniu definicji przynależności [Croatian national minority in Hungary — in search of a definition of belonging]. W: K. Majdzik i J. Zarek (red.), Tożsamość Słowian zachodnich i południowych w świetle XX-wiecznych dyskusji i polemik. T. 1: Konteksty filologiczne i kulturoznawcze (s. 103–121). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Kwilecki, A. (1974). Łemkowie — zagadnienie migracji i asymilacji [Lemkos — the issue of migration and assimilation]. Warszawa: PWN.
Luk'ânûk, K.M. (red.). (2002). Slovnik prìzviŝ. Praktičnij slovozmìnno-orfografìčnij (na materìalì Černìveččini) [Dictionary of surnames. Practical inflection and spelling (on the material of Chernivtsi region)]. Černìvcì: Bukrek.
Majtán, M. (2014a). Naše priezviská [Our surnames]. Bratislava: Veda.
Majtán, M. (2014b). O slovenských priezviskách [About Slovak surnames]. W: K. Balleková i M. Smatana (red.), Zo studnice rodnej reči (t. 2, s. 16–65). Bratislava: Veda.
Maliszewska, A. (1993). Nazwy osobowe ludności łemkowskiej (na podstawie materiałów z nagrobków) [Anthroponymy of the Lemko people (based on the materials from the tombstones)]. Onomastica, 38, 169–201.
Misiło, E. (1993). Akcja „Wisła”. Dokumenty [Operation „Wisła”. Documents]. Warszawa: Archiwum Ukraińskie.
Nazwiska węgierskie. [Hungarian surnames]. W: Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nazwiska_węgierskie&oldid=62800361 (dostęp: 26.03.2021).
Nikonov, V.A. (1993). Slovarʹ russkih familij [Dictionary of Russian surnames]. Moskva: Škola-Press.
Palski, Z. (2001). Polityczne, ekonomiczne i narodowościowo-demograficzne następstwa operacji „Wisła” [Political, economic, national and demographic consequences of the operation “Wisła”]. W: R. Niedzielko (red.), Polska–Ukraina: Trudne pytania. T. 8: Materiały VIII międzynarodowego seminarium historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”, Warszawa, 6–8 listopada 2000. Warszawa: Ośrodek Karta.
Pisuliński, J. (2017). Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USSR w latach 1944–1947 [The resettlement of the Ukrainian population from Poland to the USSR in 1944–1947]. Wyd. 2. Rzeszów: Wydawnictwo UR.
Prochaska, A. (1889). Jaśliska. Miasteczko i klucz biskupów przemyskich [Jaśliska. The town of Przemyśl bishops]. Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej, 17(1), 59–77; 17(2), 181–188; 17(3), 262–270; 17(5), 464–473.
Redʹko, Û.K. (1968). Dovìdnik ukraïnsʹkih prìzviŝ [Directory of Ukrainian surnames]. Kiïv: Radânsʹka Škola.
Redʹko, Û.K. (2007). Slovnik sučasnih ukraïnsʹkih prìzviŝ [Dictionary of modern Ukrainian surnames] (t. 1). Lʹvìv: Naukove tovaristvo ìm. T. Ševčenka.
Rieger, J. (1995). Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie [Lemko vocabulary and nomenclature]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
RymNPol = Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny [Surnames of Poles. Historical and etymological dictionary] (t. 1–2). Kraków: IJP PAN.
Rymut, K. (1991). Nazwiska Polaków [Surnames of Poles]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SEBań = Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (t. 1–2). Warszawa: PWN.
SEBor = Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
SEBr = Brückner, A. (1985). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language]. Wyd. 4. Warszawa: Wiedza Powszechna.
SEMań = Mańczak, W. (2017). Polski słownik etymologiczny [Polish etymological dictionary]. Kraków: PAU.
SEMot = Cieślikowa, A., Malec, M. i Rymut, K. (red.). (1995–2002). Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych [Etymological and motivational dictionary of Old Polish personal names] (t. 1–6). Kraków: IJP PAN; (t. 7). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Serhijczuk, W. (2001). Problemy przesiedlenia Ukraińców z Polski i Polaków z Ukrainy w latach 1944–1946 [Problems of resettlement of Ukrainians from Poland and Poles from Ukraine in the years 1944–1946]. W: Polska–Ukraina: Trudne pytania. T. 8: Materiały VIII międzynarodowego seminarium historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”, Warszawa, 6–8 listopada 2000 (s. 58–85). Warszawa: Ośrodek Karta.
SESł = Sławski, F. (1952–1982). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (t. 1–4). Kraków: TMJP.
SGKP = Sulimierski, F., Chlebowski, B. i Walewski, W. (red.). (1880–1902). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [Geographical dictionary of the Kingdom of Poland and other Slavic countries] (t. 1–15). Warszawa.
SGPKar = Karłowicz, J. (1900–1911). Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialect] (t. 1–6). Kraków: Akademia Umiejętności.
SJPXVII/XVIII = Instytut Języka Polskiego PAN. (b.d.) Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku [Electronic dictionary of the Polish language of the 17th and 18th centuries]. https://sxvii.pl
SL = Linde, S.B. (1854–1860). Słownik języka polskiego [Polish dictionary] (t. 1–6; wyd. 2). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SNNP = Kowalik-Kaleta, Z., Dacewicz, L. i Raszewska-Żurek, B. (2007). Słownik najstarszych nazwisk polskich: Pochodzenie językowe nazwisk omówionych w „Historii nazwisk polskich” [Dictionary of the oldest Polish surnames: linguistic origin of the surnames discussed in the History of Polish surnames] (t. 1). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
SNUPXXI = Rymut, K. (2003). Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku [Dictionary of surnames used in Poland at the beginning of the 21st century] [CD-ROM]. Kraków: IJP PAN.
SNWPU = Rymut, K. (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych [Dictionary of surnames used today in Poland] (t. 1–10). Kraków: IJP PAN.
SONP = Tomczak, L. (2003). Słownik odapelatywnych nazwisk Polaków [Dictionary of cognominal surnames of Poles]. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
SPXVI = Słownik polszczyzny XVI wieku [Dictionary of the Polish language of the 16th century] (t. 1–6, red. komitet redakcyjny, t. 5–17, red. M.R. Mayenowa, t. 18–34, red. F. Pepłowski, t. 35–36, red. K. Mrowcewicz i P. Potoniec). 1966–1994. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 1995–2012. Warszawa: IBL PAN. http://spxvi.edu.pl/
SSNO = Taszycki, W. (red.). (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych [Dictionary of Old Polish Personal Names] (t. 1–6). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SStp = Urbańczyk, S. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (t. 1–11). Kraków: IJP PAN.
Stieber, Z. (1982). Dialekt Łemków. Fonetyka i fonologia [The Lemko dialect. Phonetics and phonology]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SW = Karłowicz, J., Kryński, A.A. i Niedźwiedzki, W. (red.). (1900–1927). Słownik języka polskiego [Polish dictionary] (T. 1–8). Warszawa: nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
Ûŝišina, O.M. (2019). Prìzviŝevì nazvi ì prìzviŝa Centralʹnoï Hmelʹniččini XVII–XXI st. [Nicknames and surnames of the Central Khmelnytsky region of the XVII-XXI centuries.] [Praca dyplomowa, Chmielnicki Uniwersytet Narodowy]. https://chtyvo.org.ua/authors/Yuschyshyna_Oksana/Prizvyschevi_nazvy_i_prizvyscha_Tsentralnoi_Khmelnychchyny_XVII__KhKhI_st
Sitár, T. (2015). Historický slovník obcí okresu Veľký Krtíš. Sprievodca najstaršou históriou sídiel krtíšskeho regiónu [Historical dictionary of municipalities in the district of Veľký Krtíš. A guide to the oldest history of the settlements of the Krtíš region]. Veľký Krtíš: Okres VK. https://okresvk.files.wordpress.com/2016/06/lexikon3.pdf
Verhratskij, I. (1902). Pro govor galickih lemkìv. Lʹviv: Naukove tovaristvo ìm. Ševčenka. Veselovskij, S.B. (1974). Onomastikon. Drevnerusskie imena, prozviŝa i familii [Onomasticon. Old Russian names, nicknames and surnames]. Moskva: Izdatelʹstvo Nauka.
Wolnicz-Pawłowska, E. (1993). Antroponimia łemkowska na tle polskim i słowackim (XVI–XIX wiek) [Lemko anthroponymy against the Polish and Slovak background (16th–19th century)]. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Wolnicz-Pawłowska, E. i Szulowska, W. (1998). Antroponimia polska na kresach południowo-wschodnich XV–XIX wiek [Polish anthroponymy in the south-eastern borderlands, 15th–19th century]. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Zaręba, A. (1951). Węgierskie zapożyczenia w polszczyźnie [Hungarian loanwords in Polish]. Język Polski, 31(3), 113–125.
Zimkova, M. (2004). Krátky slovník nárečia slovenského okružniansko-šarišského [A short dictionary of the Slovak Okruznian-Saris dialect]. Bratislava: Print-Servis.