Streszczenie
W wypowiedzi podjęto dyskusję odnośnie do mazowieckich nazw wodnych i miejscowych uznawanych przez część toponomastów za nazwy pochodzenia pruskiego. Na kilku przykładach wskazano, że na podstawie przestarzałej literatury przedmiotu, z pominięciem nowszych publikacji, w rozważaniach nie uwzględniono najstarszych poświadczeń nazw (Narew, Wkra, Puszów Las i Puzów Stok) lub przypisano im poświadczenia odnoszące się do innych obiektów topograficznych (Miedzna). Inne nazwy o ewidentnie bałtyckiej podstawie pominięto (człon pierwszy w nazwie Kiejstutów Stok). Część omówionych nazw pod względem budowy to nazwy polskie, u podstawy których stoją polskie apelatywy (Rapaty, Kolno), podstawy innych to nazwy zaliczane do najstarszej europejskiej warstwy nazewniczej, która mogła funkcjonować zarówno w językach słowiańskich, jak i bałtyckich.
Bibliografia
Antoniewicz, J. (1967). Toponimiczne nazwy ‛Prusy’ w północnej Polsce i na Rusi Nowogrodzkiej. [Toponyms ‛Prusy’ in northern Poland and Novgorod Rus’]. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1–2, 121–129.
Babik, Z. (2001). Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich (w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny) [The oldest naming layer on Polish soil (within the limits of early medieval Slavdom)]. Kraków: Universitas.
Bednarczuk, L. (1992). [Recenzja książki J. Udolph, Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie, Heidelberg 1990]. Onomastica, 37, 250–261.
Bednarczuk, L. (2021). Bałtyckie nazewnictwo Mazowsza [Baltic names in the Mazovia region]. Onomastica, 65(1), 137–144.
Białuński, G. (1996). Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku — starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie [The settlement of the Great Masurian Lakes from the fourteenth to the early eighteenth century. The counties of Lec (Giżycko) and Ryn)]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Białuński, G. (2001). Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku) [The social and population changes in the south-eastern areas of Teutonic and Ducal Prussia (until 1568)]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Białuński, G. (2002). Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) — starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie) [Colonisation of the „Great Forest” (until 1568) — the counties of Pisz, Ełk, Straduń, Zelki and Węgobork (Węgorzewo)]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Bilut, E. (1995). Gewässernamen im Flussgebiet des Westlichen Bug/Nazwy wodne dorzecza Bugu [= Hydronymia Europaea, t. 10]. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Biolik, M. (1982). O nazwie Wkra [On the name Wkra]. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze, 8, 113–119.
Biolik, M. (1994). Mikrotoponimia byłego powiatu ostródzkiego [Microtoponymy of the former Ostróda district]. Olsztyn: WSP.
Biolik, M. (2005). Gewässernamen im Flussgebiet der Narew von der Quelle bis zur Einmündung der Biebrza (Teil I. Die fliessenden Gewässer) / Nazwy wodne dorzecza Narwi od źródeł do ujścia Biebrzy (cz. I: Nazwy wód płynących) [= Hydronymia Europaea, t. 19]. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Chwalibińska, J. (1948). Ród Prusów w wiekach średnich [The Prus family in the middle ages] [= Roczniki TNT , 52, zesz. 2]. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Cieślikowa, A., Szymowa, J. i R ymut, K. (2000). Odapelatywne nazwy osobowe [Old Polish personal names from appellatives] [= Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 1]. Kraków: Wydawnictwo DWN.
Gerullis, G. (1922). Die altpreussischen Ortsnamen, gesammelt und sprachlich behandelt. Berlin–Leipzig.
Halicka, I. (1976). Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny. Dzierżawcze, patronimiczne i rodzinne [Place names of the central and western Białystok region (possessive, patronymic and family names)] Warszawa: PWN.
Hennenberger, C. (1595a). Prussiae Das ist des Landes zu Preussen Welches das herrlichste Theil ist Sarmatiae Europeae […], skala ok. 1:370 000. [Königsberg].
Hennenberger, C. (1595b). Der See, Ströme und Flüsser Namen, welche in der Preuschen Mappen verzeichner sind, unnd wie solche auff fürgehende weis, leichtlich zu finden sein. Königsperg in Preussen: Georg Osterbergern.
Jaszczołt, T. (2008/2009). Dokument Piotra Pilika, wojewody czerskiego z 1414 r. dla kościoła w W ęgrowie, najstarsza fundacja szlachecka na Podlasiu [Document of Piotr Pilik, voivode of Czersk, from 1414 for the church in Węgrów, the oldest noble foundation in Podlasie]. Rocznik Liwski, 4, 71–80.
Kamiński, A. (1953). Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne [Yotvingia. Territory, population, economic and social relations]. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
KdP I = Rzyszczewski, L., Muczkowski, A. i Helcel, A.Z. (red.). (1847). Kodex dyplomatyczny Polski obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie […] [Codex diplomaticus Poloniae] (t. 1). Warszawa: drukiem Stanisława Strąbskiego.
KDW IV = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski obejmujący dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nieogłoszone sięgające do roku 1400 (1881). T. IV. Zawiera suplement, indeks, tablice z pieczęciami, mapę Wielkopolski [Codex diplomaticus Maioris Poloniae. Vol. 4]. Poznań: Biblioteka Kórnicka.
Kowalczyk, E. (1991). O tzw. pruskich nazwach miejscowych na Wysoczyźnie Kolneńskiej [On the so-called Prussian place names in the Kolno Plateau]. W: D. Gawinowa (red.), Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej (s. 107–115). Warszawa: PWN.
Kowalczyk, E. (2003). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą) [History of the Mazovian-Teutonic border (between Drwęca and Pisa)]. Warszawa: DiG.
Kowalczyk-Heyman, E. (2013). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a Biebrzą). [History of the Mazovian-Teutonic border (between Pisa and Biebrza)]. Warszawa: DiG.
Kowalczyk-Heyman, E. (2016). Węgrów. W sprawie genezy nazwy [Węgrów: on the origin of the name]. Onomastica, 60, 233–248.
Lites II = Zakrzewski, I. (red.). (1892). Lites ac Res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum. (t. 2). Poznań: Biblioteka Kórnicka.
LM 1565 II = Gieysztorowa, I. i Żaboklicka, A. (oprac.). (1968). Lustracja województwa mazowieckiego 1565 [Inspection of the Mazovian Voivodeship 1565] (cz. 2). Warszawa: PWN.
MKM I = Włodarski, A. (red.). (1918). Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV–XVI wieku, Tom. I: Księga oznaczona No 333 z lat 1417–1429 [= Pomniki Prawa, 5]. Warszawa: Warszawskie Archiwum Główne.
Nalepa, J. (1971). Kienstutów Bród, Kynstutte Brast i K iejstut oraz chronologia denazalizacji w języku starolitewskim [Kienstutów Bród, Kynstutte Brast and Kiejstut and the chronology of the denasalization in Old Lithuanian]. W: J. Nalepa, Opuscula Slavica (t. 1, s. 131–143). Lund: Slaviska institutionen vid Lunds universitet.
Ostaszewski, J. (1934). Z dziejów mławskiego Mazowsza [From the history of Mława Mazovia]. Mława: druk B. Kowalskiego.
Pałucki, W. (red.). (1973). Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 1: Mapa, plany; Cz. 2: Komentarz i indeksy [Historical Atlas of Poland. Mazovia in the second half of the 16th century. Part 1: Map, plans; Part 2: Comments, indexes]. Warszawa: PWN.
Płocha, J. (1969). Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie [The earliest history of the Benedictine Abbey of Mogilno]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rzetelska-Feleszko, E. (1999). Niektóre mazowieckie nazwy rzek podejrzane o pochodzenie bałtyckie [Some Mazovian river names suspected of Baltic origin]. W: Z. Abramowicz, L. Dacewicz (red.), Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Onomastycznej, Białystok–Supraśl, 26–27 X 1999 (s. 262–273). Białystok: Libra.
Samsonowicz, H. (red.). 2006. Dzieje Mazowsza [History of Mazovia] (t. 1). Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora.
SHGLiw = Piber-Zbieranowska, M., Salina, A. i Kowalczyk-Heyman, E. (2017). Słownik historyczno-geograficzny ziemi liwskiej w średniowieczu [The historical-geographical dictionary of the Liv Land in the Middle Ages]. Warszawa: IH PAN.
SHGWarsz = Wolff, A. i Pacuski, K. (2013). Słownik historyczno-geograficzny ziemi warszawskiej w średniowieczu [The historical-geographical dictionary of the Warsaw Land in the Middle Ages]. Warszawa: IH PAN.
Smoczyński, W. (2002). Nazwy osobowe „litewskie”. Próba objaśnienia [„Lithuanian” personal names. An attempt at explanation]. W: A. Cieślikowa (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Część 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii (s. 19–30). Kraków: DWN.
Sstp II = Urbańczyk, S. (red.). (1962). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (t. 3). Wrocław: Zakład Narodowy im. O ssolińskich.
Sstp VII = Urbańczyk, S. (red.). (1976). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (t. 7). Wrocław: Zakład Narodowy im. O ssolińskich.
Trautmann, R. (1974). Die altpreussischen Personennamen (Wyd. 2). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Tyszkiewicz, J. (1974). Mazowsze północno-wschodnie we wczesnym średniowieczu [Northeast Mazovia in the early Middle Ages]. Warszawa: PWN.
Udolph, J. (1990). Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie. Heidelberg: C. Winter.
Wiśniewski, J. (1975). Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w. [History of settlement in the Grajewo district until the mid-16th century]. W: M. G natowski i H. Majecki (red.), Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego (t. 1, s. 9–252). Warszawa: PWN.
Wiśniewski, J. (1989). Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku [The beginning and development of a new settlement in the Łomża Land at the end of the 14th and in the 15th century] Studia Łomżyńskie, 1, 19–107.
Wolff, A. i Rzetelska-Feleszko, E. (1982). Mazowieckie nazwy terenowe do końca XVI wieku [Mazovian field names until the end of the 16th century]. Warszawa: PWN.
Zierhoffer, K. (1957). Nazwy miejscowe północnego Mazowsza [Place names of northern Mazovia]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.