Słowa kluczowe
antyk grecko-rzymski
powieść kryminalna
Marek Krajewski
Streszczenie
Nazwy własne wywodzące się z kręgu starożytnej tradycji grecko-rzymskiej, z greki i łaciny, ze względów kulturowo-tożsamościowych stanowią bardzo istotny składnik współczesnego onomastykonu języka polskiego. Onimy te przynależą głównie do takich odmian polszczyzny, jak naukowa i literacka/książkowa, głównie w ich postaci pisanej. W onomastyce uznaje się je za nośniki pamięci kulturowej w skali globalnej (makro) i określa się je nazwami topicznymi. Owo onomastyczne dziedzictwo może również stanowić istotny składnik współczesnej kultury popularnej, której wytworem jest także powieść kryminalna, adresowana do masowego odbiorcy. Celem niniejszego oglądu, mającego charakter rozpoznania jakościowego, a nie ilościowego (statystycznego), jest próba przedstawienia, uporządkowania, klasyfikacji i opisu obecnych w siedmiu kryminałach Marka Krajewskiego językowo-literackich sposobów onimicznego odsyłania odbiorcy do kultury antycznej, ze zwróceniem uwagi na ich aspekt funkcjonalny i onimiczny status. Prezentowane badania należy włączyć w obszar onomastyki kulturowej oraz onomastyki literackiej, a także innych działów lingwistyki, takich jak leksykologia i frazeologia/frazematyka. W ekscerpowanych powieściach można znaleźć: (a) onimy o antycznej proweniencji używane w prymarnym odniesieniu, w celu identyfikacji i dyferencjacji desygnatów kojarzonych z kulturą antyku klasycznego (np. nazwy osobowe twórców i filozofów antycznych); (b) nazwy własne, których podstawą stały się wywodzące się z języków klasycznych i z antyku onimy lub formy apelatywne; (c) eponimizmy antyczne, czyli nazwy pospolite, u których podstaw leżą antyczne nomina propria; w tym również apelatywne formy derywowane pochodzące od greckich bądź łacińskich onimów; a także (d) frazeologizmy eponimiczne zawierające w swym składzie bądź onimy o proweniencji antycznej, bądź powstałe od nich formy apelatywne czy derywowane. Poddana oglądowi materia językowa jest świadectwem wpływów antyku klasycznego na polszczyznę, której jakość jest wyraźnym odbiciem wielokulturowości i intertekstualności. Jednocześnie pokazuje wciąż trwającą recepcję antyku w kulturze polskiej, tutaj popularnej.
Bibliografia
Brylla, W. (2016). Polski kryminał retro. Między innowacją, naśladownictwem a literackim kiczem [Polish retro crime fiction. Between innovation, imitation and literary kitsch]. W: D. Kulczycka, M. Ruszczyńska i W. Brylla (red.), Scripta Humana. T. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem (s. 223–236). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ.
Chlebda, W. (2001). Frazematyka [Phrasematics]. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 335–342). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Czeszewski, M. i Foremniak, K. (2011). Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych [People and places in language. Dictionary of eponymic phraseologisms]. Warszawa: Wydawnictwo UW.
Domaciuk-Czarny, I. (2015). Nazwy własne w przestrzeni literackiej i wirtualnej typu fantasy [Proper names in fantasy literary and virtual space]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Gałkowski, A. (2012). Terminologia onomastyczna [Onomastic terminology]. https://onomastyka.uni.lodz.pl/strona-glowna/terminologia-polska (dostęp: 19.01.2022).
Graf, M. (2006). Onomastyka na usługach socrealizmu. Antroponimia w literaturze lat 1949–1955 [Onomastics in the service of socrealism. Anthroponymy in literature from 1949–1955]. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Graf, M. (2011). Współczesne badania onomastycznoliterackie — problemy i perspektywy [Contemporary onomastic and linguistic studies — problems and perspectives]. Poznańskie Spotkania Językoznawcze. Studia onomastyczne i dialektologiczne, 22, 55–74.
Graf, M. (2015). Literackie nie-nazywanie. Onomastykon polskiej prozy współczesnej [Literary non-naming. An onomastykon of Polish contemporary prose]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kiszka-Pytel, B. (2019). Nazwy własne w najnowszej prozie polskiej — między idiolektem a problematyką współczesnej kultury [Proper names in recent Polish prose — between idiolect and contemporary cultural issues]. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Luboń, A. (2019). Filologia klasyczna i retrokryminały. O pisarstwie Marka Krajewskiego [Classical philology and retrocriminals. On the writings of Marek Krajewski]. W: A. Nęcka, D. Nowacki i J. Pasterska (red.), Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych (t. 3, s. 129–168). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Nowak, M. (2018). Onomastykon wybranych poznańskich powieści kryminalnych (urbanonimy i antroponimy) [Onomasticon of selected Poznan crime novels (urbanonyms and anthroponyms)]. Język. Religia. Tożsamość, 1(17), 51–62.
Puda-Blokesz, M. (2021). Kultura wysoka na służbie, czyli o mitologizmach we współczesnych stylach i odmianach polszczyzny [High culture on duty, or mythologisms in contemporary styles and varieties of Polish language]. Slavia Meridionalis, 21, 1–18. https://doi.org/10.11649/sm.2389
Puda-Blokesz, M. (2022a). Językowe ślady starożytnej kultury grecko-rzymskiej w powieściach kryminalnych Marka Krajewskiego [Linguistic traces of ancient Greco-Roman culture in the detective novels of Marek Krajewski], Język Polski, 3, 66–78. https://doi.org/10.31286/JP.01023
Puda-Blokesz, M. (2022b). Mitologizmy grecko-rzymskie w retrokryminałach Marka Krajewskiego — konwencja i inwencja w aspekcie funkcjonalnym [Greco-Roman mythologisms in Marek Krajewski’s retrocriminals — convention and invention in functional terms]. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 17, 186–199. https://doi.org/10.24917/20831765.17.14
Rejter, A. (2019). Nazwy własne w kon/tekstach kultury [Proper names in con/texts of culture]. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Rudnicka, E. (2020). Z Parnasu na Helikon — mitologiczne i realistyczne interferencje konotacyjne na przykładzie procesów apelatywizacji wybranych nazw miejscowych [From Parnassus to Helicon — mythological and realist connotational interference on the example of the apelativisation processes of selected place names]. W: M. Puda-Blokesz i M. Ryszka-Kurczab (red.), Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś. Dialog z Tradycją (t. 8, s. 49–68). Kraków: Collegium Columbinum.
Sarnowska-Giefing, I. (2010). Toposy i tematy imienne w perspektywie onomastyki literackiej [Topos and name topics in the perspective of literary onomastics]. W: H. Pelcowa (red.), W świecie nazw. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Czesławowi Kosylowi (s. 345–355). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Sławkowa, E. (2016). Tekst literacki w kręgu językoznawstwa [Literary text in linguistics] (t. 1–2). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Szerszunowicz, J. (2009). Konotacje nazw własnych i ich frazeotwórczy potencjał w ujęciu konfrontatywnym [The connotation of proper names and their phrase-forming potential in a confrontational approach]. Prace Językoznawcze, 11, 191–208.
Weżgowiec, B. (2010). „O mieście, którego nie ma”, czyli Wrocław w kryminalnych powieściach Marka Krajewskiego [„On the city that doesn’t exist”, Wrocław in the detective novels of Marek Krajewski]. ZN TD UJ — Nauki Humanistyczne, 1, 124–139.
Wróblewska, V. (2015). Kryminał — między sztuką (słowa) a kiczem [The crime story — between art (of words) and kitsch]. W: T. Dalasiński i T. S. Markiewka (red.), Kryminał. Gatunek poważ(a)ny? T. 1: Kryminał a medium (literatura — teatr — film — serial — komiks) (s. 25–38). Toruń: EpiLog.
Zieliński, K. (2016). The Ancient Quotations in Marek Krajewski’s Detective Novels. W: K. Dominas, E. Wesołowska i B. Trocha (red.), Antiquity in Popular Literature and Culture (s. 51–64). Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.