Słowa kluczowe
poznawcza funkcja antroponimów
wspólnotowa wizja świata
Streszczenie
W artykule omawia się propozycje badań współczesnego systemu nazwisk Polaków jako tekstu kultury, z którego można rekonstruować wspólnotowe autonarracje. Przedstawiona perspektywa opisu uwzględnia następujące założenia: 1. narracja jest naturalnym procesem towarzyszącym poznaniu; 2. osobowa nazwa własna ma szczególny status ontologiczny i epistemologiczny w antropocentrycznym systemie pojęciowym; 3. osobowa nazwa własna jest komunikatem zdeterminowanym potrzebami poznawczymi i systemem wartości wspólnoty językowo-kulturowej. W celu odtwarzania wspólnotowej narracji utrwalonej w nazwiskach proponuje się: 1. badania statystyczne obejmujące liczebność onimicznych gniazd derywacyjnych, 2. badania semantyczne uwzględniające poziom kategoryzacji motywujących apelatywów, 3. przyjęcie perspektywy endocentrycznej i egzocentrycznej w analizie funkcji deskrypcyjnych nazw osobowych tworzących poszczególne typy motywacyjno-formalne.
Bibliografia
Bartmiński, J. (1988). Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. [The cognitive definition in the description of connotation]. W: J. Bartmiński (red.), Konotacja. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński, J. (2014). Narracyjny aspekt definicji kognitywnej [Narrative aspects of cognitive definition]. W: D. Filar i D. Piekarczyk (red.), Narracyjność języka i kultury (s. 99–115). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bubak, J. (1986). Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego [The process of development the Polish bourgeois and peasant surnames]. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Cieślikowa, A. (1990). Rodzaje ekspresji w tworzeniu nazw osobowych [Types of expression in the process of nicknames forming]. Polonica, 15, 119–120.
Filar, D. (2013). Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie [Narrative aspects of the linguistic worldview. The interpretation of dream in contemporary Polish]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Filar, D. (2014). Narracyjność w badaniach interdyscyplinarnych a kategorie narracyjne w semantyce [The category of narrative in interdisciplinary research and semantics]. W: D. Filar i D. Piekarczyk (red.), Narracyjność języka i kultury (s. 13–33). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Ingarden, R. (1988). O dziele literackim [On literary work]. Warszawa: PWN.
Goffman, E. (2007). Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości [Stigma. Notes on the management of spoiled identity] (A. Dzierżyńska, J. Tokarska-Bakir, tłum.; Wyd. 2). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Lakoff, G. (2011). Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle [Women, fire, and dangerous things. What categories reveal about the mind]. Kraków: Universitas.
Matusiak-Kempa, I. (2019). Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne [Nomen omen. Anthroponymic and axiological study]. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Matusiak-Kempa, I. (2020). Społeczny wymiar osobowej nazwy własnej — zarys problematyki. [The social dimension of personal names — an outline of the issue]. Prace Językoznawcze, 22(3), 165–179.
NP = Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny [Surnames of Poles. Historical and etymological dictionary] (t. 1–2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Oronowicz-Kida, E. (2009). Współczesne przezwiska mieszkańców dawnego powiatu jarosławskiego [Contemporary nicknames of the inhabitants of the former Jarosław district]. Rzeszów: Fraza.
Pleszczyński, J. (2018). Odmienność. Kiedy inny staje się obcym. [Otherness. When the other becomes a stranger]. W: M. Karwatowska, R. Litwiński i A. Siwiec (red.), OBCY/INNY. Propozycje aplikacji pojęciowych (s. 181–196). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2013). Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno-komunikacyjnej [Onymic genology. Proper name on motivational and communicational level]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rutkowski, M. i Skowronek, K. (2020). Onomastyczna analiza dyskursu [Onomastic discourse analysis]. Kraków: Wydawnictwo AGH.
Skowronek, K. (2001).Współczesne nazwisko polskie [The contemporary Polish surname]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Sulima, R. (2021). Imiona jako systemy aksjologiczne [First names as axiological systems]. W: M. Rutkowski i A. Hącia (red.), Nazwy własne w języku i społeczeństwie (s. 49–58). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Tokarski, R. (1997/1998). Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu [The linguistic picture of the world and some assumptions of cognitivism]. Etnolingwistyka, 9/10, 7–24.
Tokarski, R. (2014). Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej [Worlds behind words. Lectures in lexical semantics]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Trzebiński, J. (2002). Narracja jako sposób rozumienia świata [Narration as a way of understanding the world]. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.