Słowa kluczowe
romantyzm narodowy
fennicyzacja
Streszczenie
W artykule nakreślono wpływ romantyzmu narodowego na rozwój fińskiego imiennictwa osobowego i jego nowy kształt. Przedstawiono główne tendencje obecne w procesie kreacji, modyfikacji, transferze i fennicyzacji imion oraz nazwisk. Ówczesne akty nazewnicze implikowane były takimi czynnikami pozajęzykowymi o charakterze spajającym wspólnotę, jak: narodowe przebudzenie; mentalnościowe dążenia do samookreślenia i ukształtowania własnej tożsamości oraz wzmocnienia narodowej świadomości; powrót do korzeni (przydanie mitografii nowych znaczeń, duma wspólnotowościowa) itd. Fenomen ugruntowania się „romantycznych imion” jako specyficznej warstwy fińskiej antroponimii pokazano jako skorelowanie z historyczno-kulturowym procesem dziejowym, którego elementami są: restytucja dziedzictwa narodowego (kulturowego, językowego), apologia fińskości, nobilitacja patriotyzmu, uzewnętrznianie narodowego indywidualizmu itd.
Analizą zostały objęte imiona osobowe, używane i tworzone zarówno w dobie romantycznej (np. Rauha, Suometar, Aimo, Heimo, Kullervo, Onni, Toivo), jak i w czasach późniejszych, a będące sukcesją romantyzmu. Symboliczne miejsce w fińskiej antroponimii zajmują imiona zaczerpnięte z eposu „Kalevala” oraz z folkloru karelo-fińskiego. Materiał imienniczy został wyekscerpowany z fińskiej literatury przedmiotu.
Autorka formułuje następującą tezę: fińskie „romantyczne” imiennictwo osobowe konstytuuje narodowy onimiczny obraz świata. Analiza imiennictwa prowadzi do wniosku, że mimo dokonujących się w Finlandii transformacji społeczno-kulturowych oraz tendencji globalizacyjnych i glokalizacyjnych nie straciły na prestiżu i frekwencji tradycyjne, rdzenne imiona fińskie.
Bibliografia
Aapala, K. (2002). Älä unohda lemmenkukkia [Don’t forget the love flowers]. Kotimaisten kielten keskus. https://www.kotus.fi/nyt/kolumnit_artikkelit_ja_esitelmat/kieli-ikkuna_%281996_2010%29/ala_unohda_lemmenkukkia (dostęp: 22.06.2023).
Aapala, K. (b.d.). Lemmikki. Kotimaisten kielten keskus. https://www.kotus.fi/nyt/kysymyksia_ja_vastauksia/sanojen_alkuperasta/sanojen_alkuperasta_ln/lemmikki (dostęp: 22.06.2023).
Ainiala, T., Saarelma, M., Sjöblom, P . (2012). Names in Focus: An Introduction to Finnish onomastics. Helsinki: Finnish Literature Society. http://dx.doi.org/10.21435/sflin.17
Bednarczuk, L. (1999). Stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego [Linguistic relations in the lands of the Grand Duchy of Lithuania]. Kraków: Edukacja.
Buncler, A. (2019). Afektonimy w języku fińskim (w ujęciu kontrastywnym polskowęgierskoestońskim) [Affectionate names in the Finnish language (in PolishHungarianEstonian contrastive approach)]. W: K. Wojan (red.), Obszary fennistyki. Język — kultura — naród (s. 110–129). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Duchińska, S. (1869). Kalewala. Epopeja finlandzka [Kalevala. The Finnish national epic]. Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, 3, 238–252.
DVV = Digi ja väestötietovirasto (b.d.). Suosituimmat etunimet [Most popular first names] [Dataset]. https://dvv.fi/suosituimmatlastennimet (dostęp: 28.03.2023).
Espoo (2007, 14 maja). Mitä tarkoittaa nimi URHO ja mistä se juontaa juurensa? [What does the name URHO mean and where does it come from?]. Kysy kirjastonhoitajalta. https://www.kirjastot.fi/kysy/mita tarkoittaanimiurhoja (dostęp: 7.02.2021).
Forsman, A.V. (1891). Pakanuudenaikainen nimistö: Johdanto. [Nomenclature of pagan times: Introduction]. Helsinki: Suomen Keisarillinen Aleksanterin Yliopisto.
Frog. (2020). Calling people gods: Theonyms as bynames in medieval Finland and Karelia. Onoma, 55, 35–55. https://doi.org/10.34158/ONOMA.55/2020/3
Ganander, Ch. (1789). Mythologia Fennica. Åbo: Tryckt i Frenckellska Boktryckeriet.
Haavio, M. (1979). Mitologia fińska [Finnish mythology] (J. Litwiniuk, tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Heikkilä, M. (2012). Kaleva and his Sons from Kalanti — On the Etymology of Certain Names in Finnic Mythology. SKY Journal of Linguistics, 25, 93–123. https://www.linguistics.fi/julkaisut/SKY2012/Heikkila.pdf
Heikkilä, M. (2013). From surging waves to the spirit of waves — on the Germanic and Sami origin of the proper names Ahti and Vellamo in Finnic mythology. SKY Journal of Linguistics, 26, 71–86. https://www.linguistics.fi/julkaisut/SKY2013/Heikkila.pdf
Janowowa, W. i in. (1975). Słownik imion [A dictionary of given names]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kaźmierczyk, Z. (2012). Słowiańska psychomachia Mickiewicza [The Slavic psychomachy of Mickiewicz]. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kiviniemi, E. (1982). Rakkaan lapsen monet nimet: suomalaisten etunimet ja nimenvalinta [My beloved child’s many names: Finnish first names and name choice]. Espoo: Weilin+Göös.
Kiviniemi, E. (2006). Suomalaisten etunimet [Finnish first names]. Helsinki: SKS.
KrawczykWasilewska, V. (1986). Recepcja Kalevali w Polsce [Reception of the Kalevala in Poland]. Prace Polonistyczne, 42, 345–356.
Kudzinowski, C. (1988). Słownik fińsko polski [A FinnishPolish dictionary] (t. 1–2). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
LehrSpławiński, T. (1946). O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian [On the origin and homeland of the Slavs]. Poznań: Wydawniczy Instytut Zachodni.
Lempiäinen, P. (2004a). Ristiäiset — valmistamme kastejuhlan [Christenings — we prepare a baptism party]. Helsinki: Kirjapaja.
Lempiäinen, P. (2004b). Suuri etunimikirja [Big book of names]. Helsinki: WSOY.
Litwiniuk, J. (1998a). Na wstępie od tłumacza [Introduction from the translator]. W: Kalevala (J. Litwiniuk, red. i tłum.) (s. 5–16). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Litwiniuk, J. (1998b). Słowniczek trudniejszych terminów polskich [A glossary of more difficult Polish terms]. W: Kalevala (J. Litwiniuk, red. i tłum.) (s. 658–662). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Majamaa, R. (b.d.) Elias Lönnrot 1802–1884: Elämä. [Life of Elias Lönnrot]. Suomalaisen Kirjallisuuden Seura. https://www.fin lit.fi/fi/tietopaketit/elias lonnrot/elama (dostęp: 6.10.2023).
MatusiakKempa, I. (2022). Nazwiska Polaków jako tekst kultury i źródło badań nad wspólnotową autonarracją [Surnames of Poles as a culture text and basis of research into community selfnarration]. Onomastica, 66, 51–64. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.66.6
Mikkonen, P. (2002). Pilvin vai Pilven — etunimien ja appellatiivien ristivetoa [Pilvin or Pilven — a cross between first names and appellatives]. Kielikello, 3. https://www.kielikello.fi//pilvinvaipilvenetunimienjaappellatiivienristivetoa
Mikkonen, P. (2013). ”Otti oikean sukunimen”: Vuosina 1850–1921 otettujen sukunimien taustat [“He took a real surname”: The background of surnames adopted between 1850 and 1921]. Helsniki: Helsingin yliopisto. http://hdl.handle.net/10138/41762
Mrozewicz, B. (2006). Fiński epos narodowy Kalewala. Geneza — struktura — motywy. Znaczenie dla fińskiego języka, literatury i sztuki [Finnish national epic Kalevala. Genesis — structure — motifs. Importance to Finnish language, literature and art]. Scripta Neophilologica Posnaniensia, 7, 275–281.
NA = Kotimaisten kielten keskus. (b.d.). Nimien alkuperästä [On the origin of names]. https://www.kotus.fi/nyt/kysymyksia_ja_vastauksia/nimien_alkuperasta (dostęp: 28.03.2023).
Nissilä, V. (1939). Vuoksen paikannimistö I [Toponymy of Vuoksi]. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
Nissilä, V. (1962). Suomalaista nimistöntutkimusta [Finnish onomastics]. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
Nissilä, V. (1975). Suomen Karjalan nimistö [Finnish Karelian nomenclature]. Joensuu: Karjalaisen Kulttuurin Edistämissäätiö.
Nissilä, V. (1976). Suomen Karjalan ortodoksinen nimistö [Orthodox nomenclature of Finnish Karelia]. Helsinki: Viipurin suomalainen kirjallisuusseura.
NK = Nimikirja [Book of names] (b.d.). https://nimikirja.fi/ (dostęp: 7.02.2021).
NMF = Nimipäivät (b.d.). https://www.nimipaivat.fi/ (dostęp: 28.03.2023).
NP = Digija väestötietovirasto (b.d.). Nimipalvelu [Name service]. https://verkkopalvelu.vrk.fi/Nimipalvelu/ (dostęp: 7.01.2023).
Oulu. (2012, 27 grudnia). Rauhaetunimen alkuperä ja merkitys? [The origin and meaning of the first name Peace?]. Kysy kirjastonhoitajalta. https://www.kirjastot.fi/kysy/rauhaetunimen-alkupera-ja-merkitys (dostęp: 2.03.2023).
Paikkala, S. (1997). Patronyymit ja matronyymit sukututkimuksissa [Patronyms and matronyms in genealogy]. Sukutieto, 2, 13–17.
Paikkala, S. (2004). Se tavallinen Virtanen. Suomalaisen sukunimikäytännön modernisoituminen 1850-luvulta vuoteen 1921 [The ordinary Virtanen: The modernization of the Finnish surname practices from the 1850s to 1921]. Helsinki: SKS.
Perttula, H. (2013). Etunimen sukupuoli [First name gender]. Kielikello, 3. https://www.kielikello.fi//etunimensukupuoli (dostęp: 7.02.2023).
Rauhala, N. (2018, 29 sierpnia). Tällainen on trendikäs nimi! Kansainvälisten ja erikoisten nimien ohella vaalitaan perinteitä: „Raijat, Ritvat, Raimot ja Erkit alkavat vähitellen tulla suosituiksi” [Such a trendy name! Along with international and special names, traditions are cherished: ”Raija, Ritva, Raimo and Erkki are gradually becoming popular”]. MTV Uutiset. https://www.mtvuutiset.fi/artikk eli/tallainenontrendikasnimikansainvalistenjaerikoistennimienohellavaalitaanperinteitaraijatritvatraimotjaerkitalkavatvahitellentullasuosituiksi/7049346 (dostęp: 8.02.2021).
Riihonen, E. (1992). Mikä lapselle nimeksi? [What’s the baby’s name?]. Helsinki: Tammi.
Riskila, N., SaarelmaPaukkala (2022, 12 kwietnia) Olivia ja Leo olivat vuoden 2021 suosikkinimet [Olivia and Leo were the favorite names of 2021, Digi- ja väestötietovirasto. https://dvv.fi//oliviajaleoolivatvuoden2021suosikkinimet (dostęp: 28.03.2023).
Rozwadowski, J. (1913). Studia nad nazwami wód słowiańskich [Studies on the names of Slavic waters]. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Saarikalle, A., Suomalainen, J. (2007). Suomalaiset etunimet Aadasta Yrjöön [Finnish first names from Aada to Yrjö]. Helsinki: Gummerus.
Saarikivi, J. (2017). The spread of Finnic preChristian anthroponyms in toponyms. W: T. Ainiala, J. Saarikivi (red.), Personal name systems in Finnic and beyond (s. 13–32). Helsinki: Finno-Ugrian Society.
Sadeniemi, M. (1962). Über den Gefühlsgehalt von fi. ö [About the emotional content of Fi. ö]. W: Commentationes Fenno-Ugricae in honorem Paavo Ravila (s. 485–491). Helsinki: SuomalaisUgrilainen Seura.
Salverte, E.B., de (1824). Essai historique et philosophique sur les noms d’hommes, de peuples et de lieux considérés principalement dans leurs rapports avec la civilisation (t. 1). Paris: Chez Bossange.
Saukkonen, P. (1962). Eräs etymologiointiperiaate [A principle of etymology]. Virittäjä, 66, 342–343.
SES = Kotimaisten kielten keskuksessa (b.d.). Suomen etymologinen sanakirja [Finnish etymological dictionary]. https://kaino.kotus.fi/ses/ (dostęp: 22.06.2023).
Sjöman, I.E. [Sakki]. (1865). Siveä. Kauno-annakka [Chaste. Beauty gift]. Turku: Wilénin kirjapaino.
Sommer, Ł. (2009). Mowa ojców potrzebna od zaraz. Fińskie spory o język narodowy w pierwszej połowie XIX wieku [The speech of the fathers is urgently needed: Finnish disputes over the national language in the first half of the 19th century]. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Stachowski, M. (2002). Zur Frage der ursprünglichen Bedeutung von finnisch Lappi ‘Lappland’. Studia Etymologica Cracoviensia, 7, 151–158.
Stoebke, D.E. (1964). Die alten ostseefinnischen Personennamen im Rahmen eines urfinnischen Namensystems. Hamburg: LeibnitzVerlag.
SWil = Zdanowicz, A. i in. (1861). Słownik języka polskiego [A Polish dictionary] (t. 1–2). Wilno: M. Orgelbrand.
Uino, A., Kekkonen, U. (2000). Sankarillinen Känä: Urho Kekkosen tie politiikkaan 1921–1939 [Heroic Känä : Urho Kekkonen’s road to politics]. Helsinki: Otava.
Vilkuna, K. (1969). Suuri nimipäiväkalenteri [Great calendar of names]. Helsinki: Otava.
Vilkuna, K. (1990). Etunimet [First names]. Helsinki: Otava.
Wallius, A. (2018, 26 grudnia). Onko nimi enne myös Suomessa? Etunimi voi avata ovia tai sulkea niitä [Is the name also used in Finland? A first name can open doors or close them]. Yle.fi. https://yle.fi/uutiset/3 10520058 (dostęp: 7.02.2021).
Willson, K. (2019). Ahti on the Nydam strapring: On the possibility of Finnic elements in runic inscriptions. In M. Bertell, Frog, K. Willson (red.). Contacts and networks in the Baltic Sea region: Austmarr as a northern Mare nostrum, ca. 500–1500 AD. (s. 147–171). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Wojan, K. (2016). Język fiński w teorii i praktyce [The Finnish language in theory and practis]. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Wojan, K. (2017). O etymologii etnonimiki Saamów/Lapończyków w świetle europejskiej historiografii [On the etymology of ethnonyms referring to the Saami/Lapps in the light of European historiography]. Studia Scandinavica, 1(21), 79–105. https://doi.org/10.26881/ss. 2017.21.06
Wojan, K. (2019). Świat ugrofiński w leksykografii polskiej odzwierciedlony [The Finno Ugric world reflected in Polish lexicography]. W: K. Wojan (red.), Obszary fennistyki. Język — kultura — naród (s. 13–65). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Wojan, K. (2021). O fińskich gustach imienniczych [About Finnish naming tastes]. W: E. Bogdanowicz, A. Romanik, J. Chomko (red.), Od tradycji do nowatorstwa. Studia nad nazwami własnymi (s. 259–277). Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.