Słowa kluczowe
nazwisko
Radwanowice
szlachta zagrodowa
Streszczenie
Przedmiotem artykułu jest opis nazwisk mieszkańców podkrakowskiej wsi Radwanowice w perspektywie diachronicznej (od końca XIV stulecia do czasów najnowszych). Obecnie nazwiska postrzegamy jako jednostki pozbawione znaczenia, służące głównie identyfikacji. W jednostkowym odbiorze są ważnym elementem tożsamości indywidualnej i rodzinnej, w szerszym – przypisują do określonej społeczności (lokalnej, regionalnej, narodowej). W świadomości zbiorowej mieszkańców małych i zżytych wiejskich społeczności lokalnych nazwiska stanowią istotny element przynależnościowy do grupy – są swoistym dowodem tożsamości i osadzenia w tradycji. Niniejszy artykuł wpisuje się w badania regionalne. Jest próbą przybliżenia pewnego fragmentu antroponimii małopolskiej i w założeniu ma pokazać powstanie, ewolucję i stabilizację nazwisk określających małą społeczność wiejską. W analizie korzystam z metod wypracowanych na gruncie antropologii historycznej, uwzględniając kontekst – historyczny, społeczny (zróżnicowanie na warstwy społeczne) i gospodarczy. Podstawę materiałową artykułu stanowią najstarsze zapisy źródłowe wyekscerpowane ze średniowiecznych źródeł drukowanych i w głównej mierze zapisy nazwisk pochodzące z rudawskich ksiąg parafialnych. W artykule omówiono prawie dwieście nazwisk używanych przez mieszkańców Radwanowic. Tworzą one swoiste archiwum kulturowe tej społeczności.
Bibliografia
AntrPol = Cieślikowa, A. (red.). (2007–2016). Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. Wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią [Anthroponymy of Poland from the 16th to the end of the 18th century] (t. 1–6). Kraków: Lexis.
Borek, H. (1978). Diachroniczne i synchroniczne klasyfikacje nazwisk polskich [Diachronic and synchronic classifications of Polish surnames]. W: M. Basaj (red.), Z polskich studiów slawistycznych. Seria 5. T. 1. Językoznawstwo: Prace na VIII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Zagrzebiu 1978 (s. 447–455). Warszawa: PWN.
Bubak, J. (1986). Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego [The process of development the Polish bourgeois and peasant surnames]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cieślikowa, A. (1990). Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe. Proces onimizacji [Old Polish personal names from appellatives. The process of onymization]. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Cieślikowa, A. (1998a). Miejsce przezwiska w systemie antroponimicznym (historia a współczesność) [Nickname function in anthroponymic system (history and present)]. W: S. Warchoł (red.), Przezwiska i przydomki w językach słowiańskich (cz. 1, s. 71–79). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Cieślikowa, A. (1998b). Przezwiska [Nicknames]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 119–134). Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie–Instytut Języka Polskiego PAN.
Gott = Gottschald, M. (1982). Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen [German names. Our surnames] (wyd. 5). Berlin — New York: Walter de Gruyter.
Hapanowicz, P., Piwowarski, S. (red.) (2010). Monografia gminy Zabierzów [Monography of the Zabierzów commune]. Zabierzów: Urząd Gminy Zabierzów.
Kaleta, Z. (1998). Nazwisko w kulturze polskiej [Surname in Polish culture]. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Kiryk, F. (red.). (1983). Rudawa. Z dziejów wsi podkrakowskiej [Rudawa: From history of a village near Kraków]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Klisiewicz, E. (1977). Nazwiska mieszkańców parafii Rudawa k. Krakowa w rozwoju historycznym (na podstawie ksiąg metrykalnych z lat 1570–1897) [Surnames of the inhabitants of the Rudawa parish near Kraków in historical development (based on metric books from 1570–1897)] [Niepublikowana rozprawa doktorska]. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie.
Klisiewicz, E. (1994). Żeńskie imiona chrzestne w podkrakowskiej parafii Rudawa z lat 1570–1897 (na podstawie ksiąg metrykalnych) [Female baptismal names of Rudawa village near Cracow from 1570–1897]. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Językoznawcze, 8, 77–82.
Klisiewicz, E. (2004). Strukturalny typ nazwisk na -ski jako jeden ze stereotypów polskiego nazwiska [Structural type of -ski surnames as one of Polish surname’s stereotypes]. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 19, 117–121.
Malec, M. (1998). Imiona [Given names]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 97–118). Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie–Instytut Języka Polskiego PAN.
Malec, M. (2001). Imię w polskiej antroponimii i kulturze [The given name in Polish anthroponymy and culture]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Mrózek, R. (2014). Interdyscyplinarne i wewnętrzne determinanty zróżnicowań badawczych onomastyki [Interdisciplinary and internal determinants of onomastic research diversity]. Onomastica, 58, 33–65.
Raszewska-Żurek, B. (2006). Kształtowanie się nazwisk równych imionom w Polsce (wiek XIII–XVI) [The formation of surnames equivalent to first names in Poland (13th–16th centuries)]. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
RymSEN = Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny [Surnames of Poles. Historical and etymological dictionary] (t. 1–2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN–Instytut Języka Polskiego PAN.
Rymut, K. (1998). Nazwiska [Surnames], W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 143–160). Warszawa –Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie–Instytut Języka Polskiego PAN.
Rzetelska-Feleszko, E. (1993). Rola nazewnictwa w tworzeniu poczucia regionalnego [The role of names in creation of regional sense]. W: K. Handke (red.), Region, regionalizm — pojęcia i rzeczywistość. Zbiór studiów (s. 151–160). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
SEBor = Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
SEMot = Cieślikowa, A., Malec, M., Rymut, K. (red.). (1995–2002). Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych [Etymological and motivational dictionary of Old Polish personal names] (t. 1–6). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN; (t. 7). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
SESł = Sławski, F. (1952–1982). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (t. 1–5). Kraków: TMJP.
SGP = Karłowicz, J. (1900–1911). Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (t. 1–6). Kraków: Akademia Umiejętności.
SL = Linde, S.B. (1854–1860). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish language] (wyd. 2, t. 1–6). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SłXVII = Instytut Języka Polskiego PAN. (b.d.). Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku [Electronic dictionary of the Polish language of the 17th and 18th centuries]. https://sxvii.pl
SpXVI = Bąk, S. i in. (1966–2012). Słownik polszczyzny XVI wieku [Dictionary of the Polish language of the 16th century] (t. 1–36). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Warszawa: IBL PAN. http://spxvi.edu.pl
SSNO = Taszycki, W. i in. (red.) (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych (t. 1–7) [Dictionary of Old Polish personal names (vols. 1–7)]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sstp = Urbańczyk, S. i in. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski [Dictionary of the Old Polish language] (t. 1–10). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wyżga, M. (2011). Księgi metrykalne parafii Wszystkich Świętych w Rudawie pod Krakowem [Metric books of the All Saints Parish in Rudawa near Kraków]. Małopolska: regiony, regionalizmy, małe ojczyzny, 13, 165–188.