Językowo-kulturowy obraz części ciała ludzkiego (ręka, noga i ich elementy) utrwalony w nazwiskach niemieckich i polskich

Przedmiotem niniejszego artykułu jest językowo-kulturowy obraz zewnętrznych części ciała ludzkiego ukazany w świetle wybranych nazwisk polskich i niemieckich wyekscerpowanych z leksykonów antroponimicznych. Zbiór spetryfikowanych nazw osobowych przynosi wiedzę z poziomu języka potocznego, wnosi informacje o rozmiarze, kształcie i kolorze części ciała, ponadto wskazuje na ich metaforyczne użycia. W ten sposób powstał modelowy wzorzec nominacji taki sam w języku polskim, jak i niemieckim, co wynika z podobnego postrzegania człowieka poprzez jego wygląd zewnętrzny podlegający wartościowaniu.

https://doi.org/10.17651/ONOMAST.68.7

PDF (Polski)

Bibliografia

Bach, A. (1978). Deutsche Namenkunde I. Die deutschen Personennamen [German proper names. German personal names] (T. 1–2). Heilderberg: Carl Winter Universitätsverlag.

Bartmiński, J. (1993). Styl potoczny [Colloquial style]. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 115–134). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bartmiński, J. (2007). Językowe podstawy obrazu świata [Linguistic bases of world image]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of Polish language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Brechenmacher, J. (1847). Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen (T. 1–2) [Etymological dictionary of German surnames]. Görlitz: C.A. Starke Verlag.

Breza, E. (1985). Nazwisko Pelczar [The surname Pelczar]. Rocznik Gdański, 45(1), 33–38.

Bubak, J. (1986). Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego [The process of shaping the Polish middle-class and peasant surname]. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Cieślikowa, A. (1998). Przezwiska [Nicknames]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 119–134). Warszawa–Kraków: Wydawnictwo IJP PAN.

DWDS = Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. (red.). (n.d.). Digitales Wörterbuch der Deutschen Sprache [Electronic dictionary of the German language]. https://www.dwds.de/wb/ (dostęp: 12.06.2023).

Filar, D., Głaz, A. (1996). Obraz ręki w języku polskim i angielskim [The image of the hand in Polish and English]. W: R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska (red.), Językowa kategoryzacja świata (s. 199–220). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Giułumianc, K., Kozarzewska, E. (1978). Ze studiów nad strukturą połączeń wyrazowych w językach wschodnio- i zachodniosłowiańskich [From studies on the structure of word combinations in astern and Western Slavic languages]. Z Polskich Studiów Slawistycznych, 5, 357–68.

Głowiński, M., Okopień-Sławińska, A., Sławiński , J. (1975). Zarys teorii literatury [Outline of the literary theory]. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Grzegorczykowa, R. (1999). Pojęcie językowego obrazu świata [The Linguistic Concept of World Image]. W: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata (s. 39–46). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Herrmann-Winter, R. (1990). Kleines Plattdeutsches Wörterbuch [Little Low German dictionary]. Rostock: Hinstorff Verlag.

Krasnowolski, A. (1905). Przenośnie mowy potocznej [Metaphor in colloquial speech] (T. 1–2). Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.

Krawczyk-Tyrpa, A. (1987). Frazeologia somatyczna w gwarach polskich. Związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała [Somatic phrases in Polish dialects. Phrasal expressions of meaning motivated by features of body parts]. Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Kunze, K. (2004). Dtv-Atlas Namenkunde. Vor- und Familiennamen im deutschen Sprachgebiet [Dtv atlas of proper names. First names and surnames in German-speaking areas]. München: Deutscher Taschenbuch Verlag.

Lakoff, G., Johnson, M. (1988). Metafory w naszym życiu [Metaphors in our lives], tłum. T. Krzeszowski. Warszawa: Wydawnictwo PIW.

Lbn = Lübben, A., Schiller, K. (1875–1881). Mittelniederdeutsches Wörterbuch [Dictionary of Middle Low] (T. 1–6). Bremen: Verlag von J. Kühmann’s Buchhandlung.

Lex = Lexer, M. (1981). Mittelhochdeutsches Taschenwörterbuch [Pocket dictionary of Middle-High German]. Stuttgart: S. Hirzel Verlag.

Lyons, J. (1989). Semantyka [Semantics] (T. 2; tłum. A. Weinsberg). Warszawa: PWN.

Maćkiewicz, J. (2006). Językowy obraz ciała [Linguistic image of the world]. Gdańsk: Wydawnictwo UG.

Mettke, H. (1970). Mittelchohdeutsche Grammatik [Grammar of Middle High German]. Leipzig: Veb Bibliographishes Institut.

Rutkowski, M. (2007). Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii: proces deonimizacji [Proper names in the structure of metaphor and metonymy: the process of deonymization]. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.

Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny [Polish surnames. Historical-etymological dictionary] (T. 1–2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.

Rymut, K. (2003). Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku [Dictionary of surnames used in Poland in the early 21st century] [Dokument elektroniczny]. Kraków: IJP PAN.

SEMot I = Cieślikowa, A. (oprac.). (2000). Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych (T. 1) [Etymological-motivational dictionary of Old Polish personal names]. Kraków: IJP PAN.

SF = Skorupka, S. (1985). Słownik frazeologiczny języka polskiego [Phrase dictionary of the Polish language] (T. 1–2). Warszawa: Wiedza Powszechna.

SFWP = Bąba, S., Liberek, J. (2002). Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny [Phrase dictionary of the contemporary Polish language]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

SGPKar = Karłowicz, J. (1900–1911). Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (T. 1–6). Kraków: Akademia Umiejętności.

SJPSzym = Szymczak, M. (red.). (1988–1989). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish language] (T. 1–3). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

SJP PWN = Wydawnictwo Naukowe PWN. (red.). (n.d.). Słownik języka polskiego PWN [PWN dictionary of the Polish language]. https://sjp.pwn.pl/ (dostęp: 22.03.2023).

SJPDor = Doroszewski, W. (red.). (1958–1969). Słownik języka polskiego (wersja elektroniczna). PWN. https://doroszewski.pwn.pl/ (dostęp: 22.03.2023).

Skowronek, K. (2001). Współczesne nazwisko polskie [Modern Polish surnames]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.

SL = Linde, S. (1994–1995). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish language] (T. 1–6). Warszawa: Wydawnictwo „Gutenberg Print”.

Spol = Mayenowa, M. (red.). (1988). Słownik polszczyzny XVI wieku [Dictionary of the Polish language of the 16th century] (T.18). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

SSNO = Taszycki, W. (red.). (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych [Dictionary of Old Polish personal names] (T. 1–7). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

SSt VI = Urbańczyk, S. (red.). (1970–1973). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (T. 6). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Wierzbicka, A. (1975). Rozważania o częściach ciała [Considerations on parts of the body]. W: E. Janus (red.), Słownik i semantyka. Definicje semantyczne (s. 91–103). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

WSF = Kłosińska, A., Sobol, E., Stankiewicz, A. (oprac.). (2005). Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami [The large PWN phraseological dictionary with proverbs]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ziajka, B. (2014). Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach [Linguistic-cultural world image of rural society preserved in nicknames]. Kraków: IJP PAN.

Zoder, R. (1968). Familiennamen in Ostfalen [Surnames in Ostfalen] (T. 1–2). Hildesheim: Georg Olms Verlagsbuchhandlung.