Imiona osobowe w polszczyźnie wobec kategorii płci

Streszczenie

Punkt wyjścia rozważań stanowi ustalony historycznie w warunkach polskich wzorzec nadawania imion osobowych, który wiąże się z wyraźną różnicą między imionami męskimi i żeńskimi. Na tej zasadzie forma językowa wielu imion jest skorelowana z określoną płcią, to jest zawiera odpowiedni gramatyczny wskaźnik rodzajowy pozwalający na ich zidentyfikowanie w polskiej świadomości językowej jako męskich lub żeńskich. Przyjęte społecznie sposoby kodowania informacji o płci mają oparcie w utrwalonych kognitywnie schematach, za pomocą których użytkownik języka dokonuje kategoryzacji imion jako wyrażeń językowych. Schemat łączy się z przyporządkowaną do rodzaju formą językową imion. Biorąc pod uwagę cechy morfologiczne (fleksyjne) imion osobowych można  wydzielić w tej klasie antroponimicznej nazwy bardziej i mniej prototypowe ze względu na kategorię płci. Do tych pierwszych będą należeć imiona, w których informacja o płci osoby przekazywana jest najwyraźniej pod względem systemowym (na podstawie schematów prymarnych), czyli w przykładach, w których rodzaj męski wyraża w formie kanonicznej (M. lp.) końcówka zerowa i spółgłoskowe zakończenie tematu, a rodzaj żeński końcówka -a. Obserwacja uzusu pokazuje, że mamy też w polszczyźnie do czynienia z imionami, w których ustalona w ten sposób korelacja między formą językową a płcią nosicieli ulega zaburzeniu, co przejawia się w tym, że mogą być one używane jako męskie i żeńskie.  Z tej perspektywy rozpatrywane są wystąpienia językowe, w których dochodzi do rozszerzenia referencji płci  i funkcjonowania niektórych (zwłaszcza nowszych i mniej tradycyjnych) imion w kategoriach uniseks. Nacisk konwencji językowych i wzorów kulturowych sprawia, że imiona uniseks są w warunkach polskich zjawiskiem bardzo ograniczonym pod względem uzualnym, o którym wiedzę użytkownicy imion czerpią z innych języków (obce wzory nazewnicze) i w coraz szerszym zakresie z mediów, przede wszystkim z Internetu. Zwyczaje imiennicze w Polsce zmieniają się i w kontekście tych zmian można też rozpatrywać występowanie nazw wspólnych dla obu płci. Ponieważ jednak nie służą one płci, można przypuszczać, że tak jak obecnie będą one miały w polszczyźnie charakter marginalny. Kolejne zagadnienie to zmiany imion wynikające z różnych genderowych koncepcji siebie. Stanowią one w dzisiejszej Polsce zauważalny trend, który trzeba dokładniej zanalizować.