Słowa kluczowe
chrematonimy niekomercyjne
antropomorfizm
cechy kategorialne chrematonimów
Streszczenie
Ostatnie dziesięciolecia badań nad chrematonimią obfitowały w prace materiałowe, dyskusje dotyczące granic oraz cech kategorialnych tej klasy nazw, ich funkcji, znaczeń tekstowych, wreszcie różnych sposobów ich porządkowania i kategoryzowania. Uznanie zdobyła propozycja Artura Gałkowskiego, który wśród chrematonimów użytkowych wyróżnił trzy grupy: chrematonimy ideacyjne, społecznościowe i marketingowe. Badania wykazały, że istnieją jednak takie chrematonimy użytkowe, które nie mieszczą się w żadnej z wyżej wskazanych grup, co rodzi postulat rozszerzenia tej kategorii o nową klasę zawierającą miana nadawane pojedynczym (prywatnym) obiektom użytkowym. Onimy te, niebędące nazwami handlowymi, nieobecne w marketingu (i nienastawione na komercyjność), są mocno zindywidualizowane, emocjonalne, jednostkowe. W artykule dokonano charakterystyki tych nazw, podjęto próbę wyznaczenia zakresu proponowanej klasy oraz wskazania jej cech kategorialnych, a także ustalenia uwarunkowań kulturowych powstawania tego typu mian. Propozycja została wzbogacona egzemplifikacją nazw pojazdów, zabawek, instrumentów muzycznych, sprzętów AGD oraz komputerów.
Bibliografia
Barański, J. (2007). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny [The world of things. An anthropological outline]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bartmiński, J. (1999). Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata [Point of view, perspective, linguistic world view]. W: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata (s. 103–120). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej.
Breza, E. (1998). Nazwy obiektów i instytucji związanych z nowoczesną cywilizacją (chrematonimy) [Names of objects and institutions associated with modern civilisation (chrematonyms)]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 343–361). Warszawa–Kraków: PAN.
Domańska, E. (2008). Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami [Nonanthropocentric humanities and the study of things]. Kultura Współczesna, 3(57), 9–21.
Dziurda-Multan, A. (2008). Dziecięce sposoby tworzenia nazw [Children’s ways of creating names]. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Gałkowski, A. (2008). Chrematonimy w funkcji kulturowo-użytkowej. Onomastyczne studium porównawcze na materiale polskim, włoskim, francuskim [Chrematonyms in cultural-utilitarian function. A comparative onomastic study on Polish, Italian and French material]. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Gałkowski, A. (2012). Propozycje a rozstrzygnięcia terminologiczno-pojęciowe dotyczące chrematonimii [Proposals vs. terminological and conceptual solutions concerning chrematonymy]. W: I. Łuc, M. Pogłódek (red.), W komunikacyjnej przestrzeni nazw własnych i pospolitych (s. 187–200). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Gałkowski, A. (2021). Indywidualne oznaczenia rejestracyjne pojazdów w Polsce — przypadek z pogranicza proprialności i apelatywności [Individual vehicle registration markings in Poland: a case on the borderline of propriality and appellativity]. Prace Językoznawcze, 23(4), 107–122. https://doi.org/10.31648/pj.7041
Graf, M. (2022). Strategie onimiczne polskiego designu, czyli co i jak mówią nam rzeczy [Onymic strategies of Polish design, or what things tell us and how]. Roczniki Humanistyczne, 70(6), 43–59. https://doi.org/10.18290/rh22706.2
Jurszo, R. (2023, 17 października). Woliński Park Narodowy ogłosił konkurs na imię żubra. Musi zaczynać się od PO. Gazeta Wyborcza. https://wyborcza.pl/7,177851,30313234,wolinski-park-narodowy-oglosil-konkurs-na-imie-zubra-musi-zaczynac.html
Kij, M. (2023). Onimiczne kreacje dzieci w wieku przedszkolnym (na przykładzie nazw zabawek) [The onymic creations of preschool children (on the example of toy names)] [Rozprawa doktorska, Uniwersytet Rzeszowski]. https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/9177
Konkurs na imię dla robota rozstrzygnięty. (2011, 13 maja). Nadodrzański Oddział Straży Granicznej. https://www.nadodrzanski.strazgraniczna.pl/nad/aktualnosci/fotogaleria/z-zycia-oddzialu/8580,Konkurs-na-imie-dla-robota-rozstrzygniety.html
Kosyl, C. (2001). Chrematonimy [Chrematonyms]. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 447–452). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kožušková, S. (2022). Mená vecí každodennej potreby ako prejav personalizácie objektu [Names of everyday things as a manifestation of object personalization] [Niepublikowana praca dyplomowa]. Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici.
Krško, J. (2019). Roger uvarí kávu, Matilda a Klotilda upracú byt… alebo o menách vecí každodennej potreby [Roger makes the coffee, Matilda and Clotilda clean the apartment… or about the names of everyday things]. W: D. Balakova, V. Kovačova (red.), Aspekty literárnovedné a jazykovedné IV. Zborník Katedry slovenského jazyka a literatúry Filozofickej fakulty Katolíckej univerzity v Ružomberku (s. 196–207). Ružomberok: VERBUM.
Krško, J. (2022). Florián je už opraven ý, Tália op äť neštartuje … Alebo o menách automobilov [Florian is already repaired, Talia is not starting again … Or about car names]. W: T. Banik, J. Bauko (red.), Vlastné mená v interdisciplinárnom kontexte. Zbornik referatov (s. 39–47). Nitra: Univerzita Konštantína Filozofa v Nitre.
Kucała, M. (1967). Co już jest, a co jeszcze nie jest nazwą własną [What is already a proper name and what is not yet a proper name]. Onomastica, 12, 153–161.
Kuszak, K. (2014). Kompetencje językowe małego dziecka — zarys problematyki [Linguistic competence of the young child — an overview]. Studia Edukacyjne, 33, 45–54. https://doi.org/10.14746/se.2014.33.4
Lubaś, W. (1963). Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego. Cz. 1 [Proper names of the districts of Jaslo and Krosno. Part 1]. Onomastica, 8, 195–236.
Lubaś, W. (1964). Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego. Cz. 2. [Proper names of the districts of Jaslo and Krosno. Part 2]. Onomastica, 9, 123–163.
Majtán, M. (2012). Pragmatonyma su vlastne mena [Pragmatonyms are proper names]. W: M. Ološtiak (red.), Jednotlive a všeobecne v onomastike. 18. Slovenska onomasticka konferencia (s. 274–279). Preszów: Prešovska univerzita v Prešove.
Mańczak, W. (2001). Najstarszy i największy problem onomastyki: istota nazw własnych [The oldest and greatest problem of onomastics: the essence of proper names]. W: A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch (red.), Toponimia i oronimia (s. 25–30). Kraków: PAN.
Mańczak, W. (2011). Czy wszystkie chrematonimy są nazwami własnymi? [Are all chrematonyms proper names?]. W: M. Biolik, J. Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen współczesności (s. 325–329). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Michalski, Ł.M. (2018). Złorzeczenie, czyli „zwrot ku rzeczom” a historia wychowania [Execration, or the material turn in the context of the history of education]. Chowanna, 2(51), 337–360. http://hdl.handle.net/20.500.12128/11220
Michalski, Ł.M. (2019). Urzeczywistnienie. Historia wychowania w kontekście „powrotu do rzeczy” [Reification. The history of education in the context of “return to things”]. Parezja, 1, 43–59. https://doi.org/10.15290/parezja.2019.11.04
Mikołajczak, A., Borowiak, P. (2020). Design saszetki z cukrem. O komunikowaniu się z rzeczami [Sugar sachet design. On communicating with things]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Myszka, A. (2019). Motywy nominacyjne i mechanizmy językowe wykorzystywane przy tworzeniu jednostkowych imion dla samochodów osobowych [Nomination motives and linguistic mechanisms used in the creation of unit names for cars]. W: A. Rygorowicz-Kuźma, K. Rutkowski (red.), Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze (s. 465–488). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Oronowicz-Kida, E. (2018). Dzik jedzie na Dziku, czyli nieoficjalne porejonimy w komunikacji potocznej mieszkańców województwa podkarpackiego [Dzik rides on Dzik, i.e. unofficial terms in colloquial communication of the inhabitants of podkarpackie voivodship]. W: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibiński (red.), Kultura komunikacji potocznej w językach słowiańskich (s. 245–252). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwerystetu im. Adama Mickiewicza.
Pomian, K. (2006). Historia. Nauka wobec pamięci [History. Science towards memory]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pop, A.N. (2016). Romanian car nicknames. Acta onomastica, 57, 86–99.
Puda-Blokesz, M. (2023). Nazwy firm w przestrzeni komunikacyjnej — problemy badawcze [The study of company names in communication — research problems]. Onomastica, 67, 345–362. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.67.20
Rutkowski, M. (2016). Status obiektów i zasięg funkcjonowania nazw a ogólne tendencje nazwotwórcze [The status of name-objects, the social range of names and general naming tendencies]. Onomastica, 60, 13–26. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.60.1
Rybus, A. (2016). Czy rzecz może być sprawcą? Perspektywa humanistyki i nauk społecznych [Can a thing be a perpetrator? A humanities and social sciences perspective]. W: A. Rybus, M.W. Kornobis (red.), Ludzie w świecie przedmiotów. Przedmioty w świecie ludzi. Antropologia wobec rzeczy (s. 21–60). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Rzetelska-Feleszko, E. (1998). Znaczenie nazw własnych w procesie komunikacji językowej [The importance of proper names in the process of linguistic communication]. W: K. Zierhoffer (red.), V Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna. Księga referatów (s. 109–117). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Rzetelska-Feleszko, E. (2006). W świecie nazw własnych [In the world of proper names]. Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siwiec, A. (2014). Główne procesy w nominacji za pomocą nazw własnych (w kontekście związków między toponimami i chrematonimami) [Main processes in nomination by means of proper names (in the context of the relationship between toponyms and chrematonyms)]. W: A. Gałkowski, R. Gliwa (red.), Mikrotoponimia i makrotoponimia: problematyka wstępna (s. 253–266). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Skowronek, K. (2013). Inspiracje socjologiczne w polskiej onomastyce — stare i nowe związki [The sociological inspirations in the Polish onomastics. The old and new relationships]. Socjolingwistyka, 27, 31–41.
Skowronek, K. (2016). Nazwy własne jako symptomy kultury (na przykładzie tytułów poradników autoterapeutycznych) [Proper names as symptoms of culture (based on the example of auto-therapeutic guidebooks titles)]. Onomastica, 60, 47–67. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.60.4
Sulima, R. (2020). Antropologia codzienności [The anthropology of everyday life]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tomasik, P. (2018). Zdzichu i Stiopa — koledzy z parkingu. O inkorporacyjnej funkcji imion samochodów [Zdzichu and Stiopa — parking mates. On the incorporative function of car names]. Acta onomastica, 59, 235–243.
Tomecka-Mirek, A. (2007). Najmłodsi użytkownicy polszczyzny i ich onomastyczne wybory. Jak dzieci w wieku przedszkolnym nazywają swoje zabawki [The youngest users of Polish and their onomastic choices. How pre-school children name their toys]. W: A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek (red.), Nowe nazwy własne — nowe tendencje badawcze (s. 529–540). Kraków: Pandit.
Waszczyńska, K. (2016). Przedmowa [Foreword]. W: A. Rybus, M.W. Kornobis (red.), Ludzie w świecie przedmiotów. Przedmioty w świecie ludzi. Antropologia wobec rzeczy (s. 9–18). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Waytz, A., Epley, N., Cacioppo, J.T. (2010). Social Cognition Unbound: Insights Into Anthropomorphism and Dehumanization. https://doi.org/10.1177/0963721409359302
Znamy nazwę nowej restauracji ZAZ „Wspólna Pasja”! (2020, 2 lutego). Żory: Miasto Ognia. https://www.zory.pl/dla-mieszkancow/aktualnosci/aktualnosc/znamy-nazwe-nowej-restauracji-zaz-wspolna-pasja
ZTM (2020, 4 listopada). Wybierz imię dla nowych tramwajów [Choose a name for the new trams]. Zarząd Transportu Metropolitalnego. https://www.metropoliaztm.pl/pl/s/wybierz-imie-dla-nowych-tramwajow