Keywords
Yatvingians
Yatvingian language
Yatvingian onomastics
Baltic hydronymy
Polish-Yatvingian dictionary
depalatalization of palatal resonants
Yatvingian language
Yatvingian onomastics
Baltic hydronymy
Polish-Yatvingian dictionary
depalatalization of palatal resonants
Abstract
The article deals with a Baltic etymology of the river name and place name Węgra, earlier Wągra (Northern Mazovia). It is suggested that the hydronym in question derives from Yatvingian *Wungrā and Baltic *Wingrā f. ‛winding, tortuous, crooked [river]’. Yatvingian is the only Baltic language showing the depalatalization of palatalized syllabic resonants at an early period. Three examples of such an exclusive phonological process are carefully reviewed. Two glosses exemplifying the sound change are found in the so-called Polish-Yatvingian dictionary (PYD ), also known as Zinov’s dictionary: Yatv. wułkʃ ‛wolf’ (PYD 25) < Balt. *wilkas, cf. Lithuanian vilkas, Latvian vìlks, OPrus. wilkis ‛id.’; Yatv. wułd ‛to want’ (PYD 3) < Balt. *wiltēi, cf. Lith. vìltis ‛to hope’, Latv. vilt ‛to cheat, swindle, delude’. The third instance, Yatv. wurszajtis ‛an aged priest offering a goat’ (cf. Lith. viršáitis ‛village-mayor, village-chief, elder in a village’, Latv. virsaitis ‛village-mayor’), is mentioned in the 16th century AD in Jan and Hieronim Malecki’s testimony on the Sudovians (i.e. Y atvingians) inhabiting the Sambia Peninsula.271-References
Babik, Z. (2001). Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny. Kraków: TAiWPN Universitas.
Bajerowa, I. (1957). Polskie nazwy miejscowe typu Dębe, Orło. onomastica, iii, s. 1–42, 293–323.
Bednarczuk, L. (1999). stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Edukacja”.
Białuński, G. (2006). stan badań historycznych nad dziejami Prusów po 1945 roku. Pruthenia, 1, s. 41–78.
Biolik, M. (1987). hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski. olsztyn: Wyd. WSP w Olsztynie.
Biolik, M. (1996). die namen der fließenden Gewässer im Flußgebiet des Pregel (nazwy wód płynących dorzecza Pregoły). Hydronymia Europaea, 11. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Derksen, R. (2008). Etymological dictionary of the slavic inherited Lexicon. Leiden–Boston: Brill.
Dobrosielska, A. (2010). Uwagi o udziale Jaćwięgów w kolonizacji krzyżackiej. Pruthenia, 5, s. 113–131.
Fraenkel, E. (1965). Litauisches etymologisches Wörterbuch. heidelberg–Göttingen: Carl Winter Universitätsverlag–Vandenhoeck & ruprecht.
Gerullis, G. (1922). die altpreußischen ortsnamen. Berlin–Leipzig: Walter de Gruyter.
Giełżyński, W. (2001). Jaćwięgi są wśród nas. Warszawa: iskry.
IEW—J.Pokorny (1959). indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern–münchen: Francke Verlag.
Jurkowski, M. (1999). Jaćwięski (jadźwiński) język. W: K. Polański (red.). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wyd. 2 popr. i uzup. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 267.
Kalėda, A., Kalėdiene, B., Niedzviecka, M. (1991). Lietuvių-lenkų kalbų žodynas/słownik litewsko-polski. Vilnius: „Mokslas”.
Kamiński, A. (1953). Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Karulis, K. (1987). K jatvâžskomu slovariku. W: V. V. ivanov (red.), Balto-slavânskie issledova- niâ 1985. Moskva: „Nauka”, s. 134–140.
Karulis, K. (1992). Latviešu etimoloģijas vardnica. T. ii: P–Ž. Riga: „Avuots”.
Mažiulis, V. (1997). Prūsų kalbos etimologijos žodynas. T. iV: R–Z. Vilnius: „Mokslas”.
Nalepa, J. (1964). Jaćwięgowie — nazwa i lokalizacja. Prace Białostockiego Towarzystwa naukowego, 2. Białystok–Warszawa: Białostockie Towarzystwo naukowe–PWn.
Ochmański, J. (1970). Nazwa Jaćwięgów. W: J. Bardach (red.), Europa — słowiańszczyzna — Polska. studia ku uczczeniu Profesora Kazimierza Tymienieckiego. Poznań: Wyd. Naukowe UAM, s. 197–205.
Okulicz-Kozaryn, Ł. (1983). Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX–XIII w.). Warszawa: PIW.
Orel, V.È., Helimskij, E. A. (1987). nablûdeniâ nad baltijskim jazykom pol’sko-jatvâžsko- go slovarika. W: V. V. ivanov (red.), Balto-slavânskie issledovaniâ 1985. Moskva: „Nauka”, s. 121–134.
Peteraitis, V. (1992). mažoji Lietuva ir Tvanksta prabaltų, pralietuvių ir lietuvininkų laikais/ Lithuania minor and Tvanksta in Proto-Baltic, Proto-Lithuanian and Prussian Lithuanian Times. Vilnius: Mokslo ir Enciklopedijų Leidykla.
Polański, K. (red.). (1999). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wyd. 2 popr. i uzup. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Popowska-Taborska, H. (1990). Analiza polskich zapisów w tak zwanym słowniczku Zinowa. W: M. Kondratiuk (red.), Bałto-słowiańskie związki językowe. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 299–307.
Popowska-Taborska, H. (2010). Z różnych szuflad. Prace wybrane, relacje, wspomnienia. Warszawa: slawistyczny ośrodek Wydawniczy.
Przybytek, R. (1993). Ortsnamen baltischen Herkunft im südlichen Teil Ostpreußens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich). Hydronymia Europaea, Sonderband. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Rix, H. (red.). (2001). Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. Zweite, erweiterte und verbesserte aufl. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
Smoczyński, W. (2007). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno: Wyd. Uniwersytetu Wileńskiego.
Sudnik, T. M. (1987). Zamečaniâ k pol’sko-jatvâžskomu slovariku. W: V. V. Ivanov (red.), Balto-slavânskie issledovaniâ 1985. Moskva: „Nauka”, s. 140–142.
Trautmann, R. (1923). Baltisch-slavisches Wörterbuch. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Vaande, M. (2008). Etymological dictionary of Latin and the other italic Languages. Leiden–Boston: Brill.
Vanagas, A. (1981a). Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas/Etymologisches Wörterbuch der litauischen hydronyme. Vilnius: „Mokslas”.
Vanagas, A. (1981b). Lietuvių onomastikos tyrinėjimai. Vilnius: „Mokslas”.
Witczak, K. T. (1989). Wurszajtis — jaćwięski kapłan-ofiarnik. Przyczynek do identyfikacji „gwar pogańskich z Narewu”. Acta Baltico-slavica, 20, s. 339–342.
Wyszkowski, A. (1985). O Jaćwięgach słów kilka. Jantarowe szlaki, 28 (4), s. 9–10.
Zierhoffer, K. (1957). Nazwy miejscowe północnego Mazowsza. Prace Onomastyczne, 3. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zinkâvičûs, Z. (1984). Pol’sko-jatvâžskij slovarik? W: V. V. Ivanov (red.), Balto-slavânskie issledovaniâ 1983. Moskva: „Nauka”, s. 3–29.
Zinkevičius, Z. (1985). Lenkų-Jotvingių žodynėlis? Baltistica, 21 (1), s. 61–82; 21 (2), s. 184–194 [wersja litewska pracy: Zinkâvičiûs, 1984].
Zinkevičius, Z. (1992). A Polish-yatvingian Vocabulary? Linguistic and oriental studies from Poznań, 1, s. 99–133.
Bajerowa, I. (1957). Polskie nazwy miejscowe typu Dębe, Orło. onomastica, iii, s. 1–42, 293–323.
Bednarczuk, L. (1999). stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Edukacja”.
Białuński, G. (2006). stan badań historycznych nad dziejami Prusów po 1945 roku. Pruthenia, 1, s. 41–78.
Biolik, M. (1987). hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski. olsztyn: Wyd. WSP w Olsztynie.
Biolik, M. (1996). die namen der fließenden Gewässer im Flußgebiet des Pregel (nazwy wód płynących dorzecza Pregoły). Hydronymia Europaea, 11. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Derksen, R. (2008). Etymological dictionary of the slavic inherited Lexicon. Leiden–Boston: Brill.
Dobrosielska, A. (2010). Uwagi o udziale Jaćwięgów w kolonizacji krzyżackiej. Pruthenia, 5, s. 113–131.
Fraenkel, E. (1965). Litauisches etymologisches Wörterbuch. heidelberg–Göttingen: Carl Winter Universitätsverlag–Vandenhoeck & ruprecht.
Gerullis, G. (1922). die altpreußischen ortsnamen. Berlin–Leipzig: Walter de Gruyter.
Giełżyński, W. (2001). Jaćwięgi są wśród nas. Warszawa: iskry.
IEW—J.Pokorny (1959). indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern–münchen: Francke Verlag.
Jurkowski, M. (1999). Jaćwięski (jadźwiński) język. W: K. Polański (red.). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wyd. 2 popr. i uzup. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 267.
Kalėda, A., Kalėdiene, B., Niedzviecka, M. (1991). Lietuvių-lenkų kalbų žodynas/słownik litewsko-polski. Vilnius: „Mokslas”.
Kamiński, A. (1953). Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Karulis, K. (1987). K jatvâžskomu slovariku. W: V. V. ivanov (red.), Balto-slavânskie issledova- niâ 1985. Moskva: „Nauka”, s. 134–140.
Karulis, K. (1992). Latviešu etimoloģijas vardnica. T. ii: P–Ž. Riga: „Avuots”.
Mažiulis, V. (1997). Prūsų kalbos etimologijos žodynas. T. iV: R–Z. Vilnius: „Mokslas”.
Nalepa, J. (1964). Jaćwięgowie — nazwa i lokalizacja. Prace Białostockiego Towarzystwa naukowego, 2. Białystok–Warszawa: Białostockie Towarzystwo naukowe–PWn.
Ochmański, J. (1970). Nazwa Jaćwięgów. W: J. Bardach (red.), Europa — słowiańszczyzna — Polska. studia ku uczczeniu Profesora Kazimierza Tymienieckiego. Poznań: Wyd. Naukowe UAM, s. 197–205.
Okulicz-Kozaryn, Ł. (1983). Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX–XIII w.). Warszawa: PIW.
Orel, V.È., Helimskij, E. A. (1987). nablûdeniâ nad baltijskim jazykom pol’sko-jatvâžsko- go slovarika. W: V. V. ivanov (red.), Balto-slavânskie issledovaniâ 1985. Moskva: „Nauka”, s. 121–134.
Peteraitis, V. (1992). mažoji Lietuva ir Tvanksta prabaltų, pralietuvių ir lietuvininkų laikais/ Lithuania minor and Tvanksta in Proto-Baltic, Proto-Lithuanian and Prussian Lithuanian Times. Vilnius: Mokslo ir Enciklopedijų Leidykla.
Polański, K. (red.). (1999). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wyd. 2 popr. i uzup. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Popowska-Taborska, H. (1990). Analiza polskich zapisów w tak zwanym słowniczku Zinowa. W: M. Kondratiuk (red.), Bałto-słowiańskie związki językowe. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 299–307.
Popowska-Taborska, H. (2010). Z różnych szuflad. Prace wybrane, relacje, wspomnienia. Warszawa: slawistyczny ośrodek Wydawniczy.
Przybytek, R. (1993). Ortsnamen baltischen Herkunft im südlichen Teil Ostpreußens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich). Hydronymia Europaea, Sonderband. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Rix, H. (red.). (2001). Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. Zweite, erweiterte und verbesserte aufl. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
Smoczyński, W. (2007). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno: Wyd. Uniwersytetu Wileńskiego.
Sudnik, T. M. (1987). Zamečaniâ k pol’sko-jatvâžskomu slovariku. W: V. V. Ivanov (red.), Balto-slavânskie issledovaniâ 1985. Moskva: „Nauka”, s. 140–142.
Trautmann, R. (1923). Baltisch-slavisches Wörterbuch. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Vaande, M. (2008). Etymological dictionary of Latin and the other italic Languages. Leiden–Boston: Brill.
Vanagas, A. (1981a). Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas/Etymologisches Wörterbuch der litauischen hydronyme. Vilnius: „Mokslas”.
Vanagas, A. (1981b). Lietuvių onomastikos tyrinėjimai. Vilnius: „Mokslas”.
Witczak, K. T. (1989). Wurszajtis — jaćwięski kapłan-ofiarnik. Przyczynek do identyfikacji „gwar pogańskich z Narewu”. Acta Baltico-slavica, 20, s. 339–342.
Wyszkowski, A. (1985). O Jaćwięgach słów kilka. Jantarowe szlaki, 28 (4), s. 9–10.
Zierhoffer, K. (1957). Nazwy miejscowe północnego Mazowsza. Prace Onomastyczne, 3. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zinkâvičûs, Z. (1984). Pol’sko-jatvâžskij slovarik? W: V. V. Ivanov (red.), Balto-slavânskie issledovaniâ 1983. Moskva: „Nauka”, s. 3–29.
Zinkevičius, Z. (1985). Lenkų-Jotvingių žodynėlis? Baltistica, 21 (1), s. 61–82; 21 (2), s. 184–194 [wersja litewska pracy: Zinkâvičiûs, 1984].
Zinkevičius, Z. (1992). A Polish-yatvingian Vocabulary? Linguistic and oriental studies from Poznań, 1, s. 99–133.