Keywords
microtoponym
cultural onomastics
a roadside cross
a roadside shrine
Abstract
The main purpose of this article is an attempt at the description of the role of roadside shrines and crosses in geographical names. The study encompasses more than 1,000 microtoponyms collected in the years 2011–2017 in the area around the village of Wręczyca Wielka near Kłobuck (Silesian voivodeship). The analysis also offers a justification for the onyms, as well as stories and legends elicited during informal conversations with the middle and the oldest generation of inhabitants of the explored area. The author uses the research tools of cultural onomastics.
The objects of sacral architecture which appear in geographical names frequently have a number of functions. Mostly, roadside shrines and crosses help to locate or mark fields, meadows, forests and paths. Furthermore, the data that shed light on the motivation of microtoponyms document the relationship between the abovementioned examples of sacral architecture with the surrounding physiographic objects, highlighting the role of these forms in folk culture. Both roadside crosses and shrines commemorate past events and preserve the elements of rural customs. The few specimens of sacral architecture functioning as the motivation for microtoponyms also confirm the fact that, for the oldest generation of village inhabitants, religion is still one of the most important values.
References
Adamowski, J. (2011). Motywacje stawiania krzyży i kapliczek przydrożnych [Motives for creating roadside crosses and shrines]. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.). Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci [Roadside crosses and shrines as symbols of social, cultural and religious memory] (s. 17–41). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Adamowski, J. i Wójcicka, M. (red.). (2011). Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci [Roadside crosses and shrines as symbols of social, cultural and religious memory]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2009). Językowe podstawy obrazu świata [The linguistic basis of the image of the world]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Chojnacki, J. (2002). Nazwy terenowe na pograniczu wielkopolsko-kujawskim [Place names at the Wielkopolska-Kujawy border]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Cygal-Krupa, Z. (2000). Nazwy kulturowe i dzierżawcze w mikrotoponimii wsi Porąbka w parafii Dobra (pow. limanowski) [Cultural and possessive names in the microtoponymy of the village of Porąbka in Dobra parish (Limanowa county)]. Onomastica, 45, 107–114.
Czerwiński, T. (2012). Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce [Shrines and roadside crosses in Poland]. Warszawa: Sport i Turystyka — Muza SA.
Godek, K. (2011). Kapliczki i krzyże przydrożne — znaki pamięci i religijności (na przykładzie regionu sądeckiego i podkarpackiego) [Roadside crosses and chapels as signs of remembrance and religious devotion (in Nowy Sącz and Podkarpacie region)]. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci [Roadside crosses and shrines as the symbols of social, cultural and religious memory] (s. 243–255). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Jaśkiewicz, A. (2003). Kapliczki i krzyże przydrożne Częstochowy i okolic [Shrines and roadside crosses of Częstochowa and its area]. Częstochowa: Muzeum Częstochowskie.
Jelonek, T. (2014). Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie nazw terenowych Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobuckim) [The place and function of microtoponyms in the popular image of the world (using the place names of Truskolasy and the neighbouring villages in the Kłobuck county)]. W: M. Rak, K. Sikora (red.), Badania dialektologiczne. Stan. Perspektywy. Metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r. [Dialectological research: conditions, methodology, perspectives: conference proceedings „Dialect and Text”. Krakow, 27–28 September 2013] (s. 323–330). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Jelonek, T. (2015a). Językowo-kulturowy obraz wsi utrwalony w mikrotoponimach motywowanych elementami środowiska naturalnego oraz czynnikami kulturowymi (na przykładzie nazw terenowych Truskolas koło Częstochowy i wsi okolicznych) [A linguistic image of the world of the rural community solidified in possessive terrain names (exemplifed by microtoponyms of Truskolasy near Częstochowa and neighboring villages)]. W: M. Pachowicz (red.), Żywa gwara. Rozważania o gwarach polskich na początku XXI wieku [Live slang. Contemplation about Polish slangs at the beginning of 21st century] (s. 77–86). Tarnów: Wydawnictwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
Jelonek, T. (2015b). Obraz wsi utrwalony w mikrotoponimach motywowanych czynnikami kulturowymi (na przykładzie nazw terenowych Truskolas koło Częstochowy i wsi okolicznych) [The picture of the village contained in the culturally motivated microtoponyms (on the example of the place names of Truskolasy near Częstochowa and the nearby villages)]. W: U. Sokólska (red.), Odkrywanie słowa — historia i współczesność [Discovering the word — history and present day] (s. 529–540). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Jelonek, T. (2018a). Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach [The linguistic and cultural picture of a village and its inhabitants written down in the microtoponyms]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Jelonek, T. (2018b). Słownik mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka [The Dictionary of Microtoponyms of Wręczyca Wielka]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Kała, E., Kędziora, M. i Żerdzińsk a, K. (red.). (2007). Gmina Wręczyca Wielka [Wręczyca Wielka community]. Wręczyca Wielka: Gminny Ośrodek Kultury we Wręczycy Wielkiej.
Kornaszewski, M. (1986). W sprawie klasyfikacji nazw terenowych. Uwagi i propozycje [In relations to classification of place names. Comments and suggestions]. Onomastica, 30, 5–15.
Kurek, H. (1979). Zasady zapisu tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa [Rules of the transcription of spoken language texts by inhabitants of Krakow]. W: B. Dunaj (red.), Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa [Selections of texts of spoken language by inhabitants of Krakow] (s. 15–16). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Kurek, H. (2002). Językowy obraz Podkarpacia (na przykładzie mikrotoponimii Dukielszczyzny) [Linguistic picture of Podkarpacie (on the example of the Dukla region)]. W: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), Rozmaitości językowe ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji Jego jubileuszu [Language varieties donated to prof. dr. hab. Janusz Strutyński on the occasion of his jubilee] (s. 139–164). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Makarski, W. (2009). Kapliczki, figury i krzyże przydrożne — deskrypcje, nominacje, inskrypcje [Roadside chapels, figures and crosses — descriptions, denominations and inscriptions]. W: P. Bortkiewicz, S. Mikołajczyk, M. Rybka (red.), Język religijny dawniej i dziś (w kontekście teologicznym i kulturowym). Materiały z konferencji. Gniezno 22–24 września 2008 [Religious language past and present (at theological and cultural context). Conference materials. Gniezno 22–24 September 2008] (t. 5, s. 311–333). Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
Matusiak-Kempa, I., Naruszewicz-Duchlińska, I. (2016). Toponimy jako świadec two regionalnych wartości religijnych na przykładzie nazewnictwa na Warmii i Mazurach [Toponyms as evidence of a region’s religious values on the basis of nomenclature in Warmia and Mazury]. W: M. Biolik, A. Naruszewicz-Duchlińska, W. Szulowska, E. Wolnicz-Pawłowska, W. Włoskowicz (red.), Slavica — Onomastica — Regionalia. Prace dedykowane Panu Profesorowi Jerzemu Dumie [Slavica — Onomastica — Regionalia. Texts dedicated to Professor Jerzy Duma] (s. 113–121). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Mrózek, R. (1990). System mikrotoponimiczny Śląska Cieszyńskiego XVIII wieku [Microtoponymic system of Cieszyn Silesia of 18th century]. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Mrózek, R. (2003). Mikrotoponimy jako językowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej [Microtoponyms as linguistic determinants of cultural area]. W: Z. Kaleta (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie [Proper names and culture. Poland and other Slavic countries] (s. 196–202). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Mrózek, R. (2005). Nazwy terenowe [Field names]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia [Polish Proper Names. Encyclopaedia] (s. 231–257). Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Pelcowa, H. (2004). Religia w językowej interpretacji mieszkańców wsi [Religion in the linguistic interpretation of the countryside]. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 49, 273–286.
Pelcowa, H. (2011). Kapliczki i krzyże przydrożne w ustnych przekazach ludowych [Wayside crosses and shrines in oral folk transmission]. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci [Roadside crosses and shrines as symbols of social, cultural and religious memory] (s. 93–101). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Piechnik, A. (2011). Miejsce krzyży i kapliczek przydrożnych w kulturze ludowej (na podstawie ustnych przekazów gwarowych) [Crosses and wayside shrines in folk culture]. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci [Roadside crosses and shrines as symbols of social, cultural and religious memory] (s. 103–114). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Piechnik-Dębiec, A. (2012). Mikrotoponimia okolic Zakliczyna nad Dunajcem w ujęciu etnolingwistycznym [Microtoponymy of the area of Zakliczyn upon Dunajec in ethnolinguistic approach]. W: M. Pachowicz, K. Choińska (red.), Mundus Verbi. In honorem Sophiae Cygal-Krupa (s. 305–314). Tarnów: Wydawnictwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
Pilecka, L. (2008). Legendy związane z Truskolasami [Legends connected with Truskolasy]. W: L. Pilecka, B. Roszak, S. Wrzesiński, Truskolasy dawniej i dziś [Truskolasy past and present] (s. 107–110). Truskolasy: Zespół Szkół im. St. Ligonia w Truskolasach.
Rutkiewicz, M. (1997). Nazwy terenowe i miejscowe w gminie Miedzichowo (woj. gorzowskie) [Place and local names in the Miedzichowo commune (Gorzów Province)]. Poznań: Wydawnictwo WiS.
Rutkiewicz, M. (2002). Toponimia środkowozachodniej części województwa wielkopolskiego (gminy: Kuślin, Lwówek, Nowy Tomyśl, Opalenica) [Toponymy of middlewest part of Wielkopolska province (communities: Kuślin, Lwówek, Nowy Tomyśl, Opalenica)]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rzetelska-Feleszko, E. (1982a). Nazwy terenowe dawniej i dziś [Place names past and present]. Onomastica, 27, 173–185.
Rzetelska-Feleszko, E. (1982b). Semantyczne motywacje nazw geograficznych [Semantic motivations of geographical names]. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego. Filologia Polska. Prace Językoznawcze, 8, 83–87.
Rzetelska-Feleszko, E. (1993). Nazwy geograficzne [Geographical names]. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski [Contemporary Polish language] (s. 403–421). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Seweryn, T. (1958). Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce [Shrines and roadside crosses in Poland]. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Siwiński, A. (2009). Przydrożna kronika ziemi częstochowskiej. Przewodnik rowerowy [Roadside chronicle of Częstochowa area. Bicycle guidebook] (t. 1). Częstochowa: Częstochowska Organizacja Turystyczna.
Zin, W. (1995). Opowieści o polskich kapliczkach [Stories about Polish shrines]. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.