Keywords
Prussian names
toponymy
Abstract
This contribution discusses Mazovian water and place names which are considered by some toponomasticians to be of Prussian origin. Using several examples, it is shown that this conclusion was drawn on the basis of outdated literature on the subject and disregarding more recent publications, with the oldest attestations of names (Narew, Wkra, Puszów Las and Puzów Stok) were not included in the considerations, nor were attestations referring to other topographical objects (Miedzna) assigned to them. Other names with an evidently Baltic basis were omitted (e.g. the first element in the name Kiejstutów Bród). Some of the discussed names in terms of their structure are Polish names with Polish appellatives as their basis (Rapaty, Kolno), the bases of others are names included in the oldest European naming layer, which may have functioned in both Slavic and Baltic languages.
References
Antoniewicz, J. (1967). Toponimiczne nazwy ‛Prusy’ w północnej Polsce i na Rusi Nowogrodzkiej. [Toponyms ‛Prusy’ in northern Poland and Novgorod Rus’]. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1–2, 121–129.
Babik, Z. (2001). Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich (w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny) [The oldest naming layer on Polish soil (within the limits of early medieval Slavdom)]. Kraków: Universitas.
Bednarczuk, L. (1992). [Recenzja książki J. Udolph, Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie, Heidelberg 1990]. Onomastica, 37, 250–261.
Bednarczuk, L. (2021). Bałtyckie nazewnictwo Mazowsza [Baltic names in the Mazovia region]. Onomastica, 65(1), 137–144.
Białuński, G. (1996). Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku — starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie [The settlement of the Great Masurian Lakes from the fourteenth to the early eighteenth century. The counties of Lec (Giżycko) and Ryn)]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Białuński, G. (2001). Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku) [The social and population changes in the south-eastern areas of Teutonic and Ducal Prussia (until 1568)]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Białuński, G. (2002). Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) — starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie) [Colonisation of the „Great Forest” (until 1568) — the counties of Pisz, Ełk, Straduń, Zelki and Węgobork (Węgorzewo)]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Bilut, E. (1995). Gewässernamen im Flussgebiet des Westlichen Bug/Nazwy wodne dorzecza Bugu [= Hydronymia Europaea, t. 10]. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Biolik, M. (1982). O nazwie Wkra [On the name Wkra]. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze, 8, 113–119.
Biolik, M. (1994). Mikrotoponimia byłego powiatu ostródzkiego [Microtoponymy of the former Ostróda district]. Olsztyn: WSP.
Biolik, M. (2005). Gewässernamen im Flussgebiet der Narew von der Quelle bis zur Einmündung der Biebrza (Teil I. Die fliessenden Gewässer) / Nazwy wodne dorzecza Narwi od źródeł do ujścia Biebrzy (cz. I: Nazwy wód płynących) [= Hydronymia Europaea, t. 19]. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Chwalibińska, J. (1948). Ród Prusów w wiekach średnich [The Prus family in the middle ages] [= Roczniki TNT , 52, zesz. 2]. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Cieślikowa, A., Szymowa, J. i R ymut, K. (2000). Odapelatywne nazwy osobowe [Old Polish personal names from appellatives] [= Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 1]. Kraków: Wydawnictwo DWN.
Gerullis, G. (1922). Die altpreussischen Ortsnamen, gesammelt und sprachlich behandelt. Berlin–Leipzig.
Halicka, I. (1976). Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny. Dzierżawcze, patronimiczne i rodzinne [Place names of the central and western Białystok region (possessive, patronymic and family names)] Warszawa: PWN.
Hennenberger, C. (1595a). Prussiae Das ist des Landes zu Preussen Welches das herrlichste Theil ist Sarmatiae Europeae […], skala ok. 1:370 000. [Königsberg].
Hennenberger, C. (1595b). Der See, Ströme und Flüsser Namen, welche in der Preuschen Mappen verzeichner sind, unnd wie solche auff fürgehende weis, leichtlich zu finden sein. Königsperg in Preussen: Georg Osterbergern.
Jaszczołt, T. (2008/2009). Dokument Piotra Pilika, wojewody czerskiego z 1414 r. dla kościoła w W ęgrowie, najstarsza fundacja szlachecka na Podlasiu [Document of Piotr Pilik, voivode of Czersk, from 1414 for the church in Węgrów, the oldest noble foundation in Podlasie]. Rocznik Liwski, 4, 71–80.
Kamiński, A. (1953). Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne [Yotvingia. Territory, population, economic and social relations]. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
KdP I = Rzyszczewski, L., Muczkowski, A. i Helcel, A.Z. (red.). (1847). Kodex dyplomatyczny Polski obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie […] [Codex diplomaticus Poloniae] (t. 1). Warszawa: drukiem Stanisława Strąbskiego.
KDW IV = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski obejmujący dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nieogłoszone sięgające do roku 1400 (1881). T. IV. Zawiera suplement, indeks, tablice z pieczęciami, mapę Wielkopolski [Codex diplomaticus Maioris Poloniae. Vol. 4]. Poznań: Biblioteka Kórnicka.
Kowalczyk, E. (1991). O tzw. pruskich nazwach miejscowych na Wysoczyźnie Kolneńskiej [On the so-called Prussian place names in the Kolno Plateau]. W: D. Gawinowa (red.), Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej (s. 107–115). Warszawa: PWN.
Kowalczyk, E. (2003). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą) [History of the Mazovian-Teutonic border (between Drwęca and Pisa)]. Warszawa: DiG.
Kowalczyk-Heyman, E. (2013). Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a Biebrzą). [History of the Mazovian-Teutonic border (between Pisa and Biebrza)]. Warszawa: DiG.
Kowalczyk-Heyman, E. (2016). Węgrów. W sprawie genezy nazwy [Węgrów: on the origin of the name]. Onomastica, 60, 233–248.
Lites II = Zakrzewski, I. (red.). (1892). Lites ac Res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum. (t. 2). Poznań: Biblioteka Kórnicka.
LM 1565 II = Gieysztorowa, I. i Żaboklicka, A. (oprac.). (1968). Lustracja województwa mazowieckiego 1565 [Inspection of the Mazovian Voivodeship 1565] (cz. 2). Warszawa: PWN.
MKM I = Włodarski, A. (red.). (1918). Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV–XVI wieku, Tom. I: Księga oznaczona No 333 z lat 1417–1429 [= Pomniki Prawa, 5]. Warszawa: Warszawskie Archiwum Główne.
Nalepa, J. (1971). Kienstutów Bród, Kynstutte Brast i K iejstut oraz chronologia denazalizacji w języku starolitewskim [Kienstutów Bród, Kynstutte Brast and Kiejstut and the chronology of the denasalization in Old Lithuanian]. W: J. Nalepa, Opuscula Slavica (t. 1, s. 131–143). Lund: Slaviska institutionen vid Lunds universitet.
Ostaszewski, J. (1934). Z dziejów mławskiego Mazowsza [From the history of Mława Mazovia]. Mława: druk B. Kowalskiego.
Pałucki, W. (red.). (1973). Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 1: Mapa, plany; Cz. 2: Komentarz i indeksy [Historical Atlas of Poland. Mazovia in the second half of the 16th century. Part 1: Map, plans; Part 2: Comments, indexes]. Warszawa: PWN.
Płocha, J. (1969). Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie [The earliest history of the Benedictine Abbey of Mogilno]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rzetelska-Feleszko, E. (1999). Niektóre mazowieckie nazwy rzek podejrzane o pochodzenie bałtyckie [Some Mazovian river names suspected of Baltic origin]. W: Z. Abramowicz, L. Dacewicz (red.), Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Onomastycznej, Białystok–Supraśl, 26–27 X 1999 (s. 262–273). Białystok: Libra.
Samsonowicz, H. (red.). 2006. Dzieje Mazowsza [History of Mazovia] (t. 1). Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora.
SHGLiw = Piber-Zbieranowska, M., Salina, A. i Kowalczyk-Heyman, E. (2017). Słownik historyczno-geograficzny ziemi liwskiej w średniowieczu [The historical-geographical dictionary of the Liv Land in the Middle Ages]. Warszawa: IH PAN.
SHGWarsz = Wolff, A. i Pacuski, K. (2013). Słownik historyczno-geograficzny ziemi warszawskiej w średniowieczu [The historical-geographical dictionary of the Warsaw Land in the Middle Ages]. Warszawa: IH PAN.
Smoczyński, W. (2002). Nazwy osobowe „litewskie”. Próba objaśnienia [„Lithuanian” personal names. An attempt at explanation]. W: A. Cieślikowa (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Część 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii (s. 19–30). Kraków: DWN.
Sstp II = Urbańczyk, S. (red.). (1962). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (t. 3). Wrocław: Zakład Narodowy im. O ssolińskich.
Sstp VII = Urbańczyk, S. (red.). (1976). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (t. 7). Wrocław: Zakład Narodowy im. O ssolińskich.
Trautmann, R. (1974). Die altpreussischen Personennamen (Wyd. 2). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Tyszkiewicz, J. (1974). Mazowsze północno-wschodnie we wczesnym średniowieczu [Northeast Mazovia in the early Middle Ages]. Warszawa: PWN.
Udolph, J. (1990). Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie. Heidelberg: C. Winter.
Wiśniewski, J. (1975). Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w. [History of settlement in the Grajewo district until the mid-16th century]. W: M. G natowski i H. Majecki (red.), Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego (t. 1, s. 9–252). Warszawa: PWN.
Wiśniewski, J. (1989). Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku [The beginning and development of a new settlement in the Łomża Land at the end of the 14th and in the 15th century] Studia Łomżyńskie, 1, 19–107.
Wolff, A. i Rzetelska-Feleszko, E. (1982). Mazowieckie nazwy terenowe do końca XVI wieku [Mazovian field names until the end of the 16th century]. Warszawa: PWN.
Zierhoffer, K. (1957). Nazwy miejscowe północnego Mazowsza [Place names of northern Mazovia]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.