Językowo-kulturowy obraz części ciała ludzkiego (ręka, noga i ich elementy) utrwalony w nazwiskach niemieckich i polskich

The subject of this article is the linguistic-cultural image of external parts of the human body demonstrated in the light of selected Polish and German surnames taken from anthroponymic lexicons. The linguistic image of the human body results from the various and unrepeatable experiences of a given linguistic community and constitutes an exceptional image. Through its analysis, it is possible to discover the psychosocial mechanisms reflecting the manner of perception and conceptualisation of somatic units such as: hand and leg embraced in a broader conceptual framework of the entire human body. The collection of preserved surnames imparts, on the one hand, knowledge at the level of colloquial language: description of the human body and its parts provides information on its dimensions, shape and colour; on the other hand, it indicates its metaphorical use, creating a model of nomination of a person on the basis of characteristic features of appearance or the connotations invoked by their appellative meaning in the receiver’s awareness, further influencing the expressive value of this type of surname. A contrastive analysis has indicated a similar manner of creation of the mentioned personal names in Polish and German, which results from the same perception of people through their external appearance subject to evaluation.

https://doi.org/10.17651/ONOMAST.68.7

PDF (Polski)

References

Bach, A. (1978). Deutsche Namenkunde I. Die deutschen Personennamen [German proper names. German personal names] (T. 1–2). Heilderberg: Carl Winter Universitätsverlag.

Bartmiński, J. (1993). Styl potoczny [Colloquial style]. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 115–134). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bartmiński, J. (2007). Językowe podstawy obrazu świata [Linguistic bases of world image]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of Polish language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Brechenmacher, J. (1847). Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen (T. 1–2) [Etymological dictionary of German surnames]. Görlitz: C.A. Starke Verlag.

Breza, E. (1985). Nazwisko Pelczar [The surname Pelczar]. Rocznik Gdański, 45(1), 33–38.

Bubak, J. (1986). Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego [The process of shaping the Polish middle-class and peasant surname]. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Cieślikowa, A. (1998). Przezwiska [Nicknames]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 119–134). Warszawa–Kraków: Wydawnictwo IJP PAN.

DWDS = Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. (red.). (n.d.). Digitales Wörterbuch der Deutschen Sprache [Electronic dictionary of the German language]. https://www.dwds.de/wb/ (dostęp: 12.06.2023).

Filar, D., Głaz, A. (1996). Obraz ręki w języku polskim i angielskim [The image of the hand in Polish and English]. W: R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska (red.), Językowa kategoryzacja świata (s. 199–220). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Giułumianc, K., Kozarzewska, E. (1978). Ze studiów nad strukturą połączeń wyrazowych w językach wschodnio- i zachodniosłowiańskich [From studies on the structure of word combinations in astern and Western Slavic languages]. Z Polskich Studiów Slawistycznych, 5, 357–68.

Głowiński, M., Okopień-Sławińska, A., Sławiński , J. (1975). Zarys teorii literatury [Outline of the literary theory]. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Grzegorczykowa, R. (1999). Pojęcie językowego obrazu świata [The Linguistic Concept of World Image]. W: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata (s. 39–46). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Herrmann-Winter, R. (1990). Kleines Plattdeutsches Wörterbuch [Little Low German dictionary]. Rostock: Hinstorff Verlag.

Krasnowolski, A. (1905). Przenośnie mowy potocznej [Metaphor in colloquial speech] (T. 1–2). Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.

Krawczyk-Tyrpa, A. (1987). Frazeologia somatyczna w gwarach polskich. Związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała [Somatic phrases in Polish dialects. Phrasal expressions of meaning motivated by features of body parts]. Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Kunze, K. (2004). Dtv-Atlas Namenkunde. Vor- und Familiennamen im deutschen Sprachgebiet [Dtv atlas of proper names. First names and surnames in German-speaking areas]. München: Deutscher Taschenbuch Verlag.

Lakoff, G., Johnson, M. (1988). Metafory w naszym życiu [Metaphors in our lives], tłum. T. Krzeszowski. Warszawa: Wydawnictwo PIW.

Lbn = Lübben, A., Schiller, K. (1875–1881). Mittelniederdeutsches Wörterbuch [Dictionary of Middle Low] (T. 1–6). Bremen: Verlag von J. Kühmann’s Buchhandlung.

Lex = Lexer, M. (1981). Mittelhochdeutsches Taschenwörterbuch [Pocket dictionary of Middle-High German]. Stuttgart: S. Hirzel Verlag.

Lyons, J. (1989). Semantyka [Semantics] (T. 2; tłum. A. Weinsberg). Warszawa: PWN.

Maćkiewicz, J. (2006). Językowy obraz ciała [Linguistic image of the world]. Gdańsk: Wydawnictwo UG.

Mettke, H. (1970). Mittelchohdeutsche Grammatik [Grammar of Middle High German]. Leipzig: Veb Bibliographishes Institut.

Rutkowski, M. (2007). Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii: proces deonimizacji [Proper names in the structure of metaphor and metonymy: the process of deonymization]. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.

Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny [Polish surnames. Historical-etymological dictionary] (T. 1–2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.

Rymut, K. (2003). Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku [Dictionary of surnames used in Poland in the early 21st century] [Dokument elektroniczny]. Kraków: IJP PAN.

SEMot I = Cieślikowa, A. (oprac.). (2000). Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych (T. 1) [Etymological-motivational dictionary of Old Polish personal names]. Kraków: IJP PAN.

SF = Skorupka, S. (1985). Słownik frazeologiczny języka polskiego [Phrase dictionary of the Polish language] (T. 1–2). Warszawa: Wiedza Powszechna.

SFWP = Bąba, S., Liberek, J. (2002). Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny [Phrase dictionary of the contemporary Polish language]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

SGPKar = Karłowicz, J. (1900–1911). Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (T. 1–6). Kraków: Akademia Umiejętności.

SJPSzym = Szymczak, M. (red.). (1988–1989). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish language] (T. 1–3). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

SJP PWN = Wydawnictwo Naukowe PWN. (red.). (n.d.). Słownik języka polskiego PWN [PWN dictionary of the Polish language]. https://sjp.pwn.pl/ (dostęp: 22.03.2023).

SJPDor = Doroszewski, W. (red.). (1958–1969). Słownik języka polskiego (wersja elektroniczna). PWN. https://doroszewski.pwn.pl/ (dostęp: 22.03.2023).

Skowronek, K. (2001). Współczesne nazwisko polskie [Modern Polish surnames]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.

SL = Linde, S. (1994–1995). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish language] (T. 1–6). Warszawa: Wydawnictwo „Gutenberg Print”.

Spol = Mayenowa, M. (red.). (1988). Słownik polszczyzny XVI wieku [Dictionary of the Polish language of the 16th century] (T.18). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

SSNO = Taszycki, W. (red.). (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych [Dictionary of Old Polish personal names] (T. 1–7). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

SSt VI = Urbańczyk, S. (red.). (1970–1973). Słownik staropolski [Old Polish dictionary] (T. 6). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Wierzbicka, A. (1975). Rozważania o częściach ciała [Considerations on parts of the body]. W: E. Janus (red.), Słownik i semantyka. Definicje semantyczne (s. 91–103). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

WSF = Kłosińska, A., Sobol, E., Stankiewicz, A. (oprac.). (2005). Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami [The large PWN phraseological dictionary with proverbs]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ziajka, B. (2014). Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach [Linguistic-cultural world image of rural society preserved in nicknames]. Kraków: IJP PAN.

Zoder, R. (1968). Familiennamen in Ostfalen [Surnames in Ostfalen] (T. 1–2). Hildesheim: Georg Olms Verlagsbuchhandlung.