Nazwy własne jako „leksemy kulturowe” na polskich pograniczach wewnętrznych

The subject of the article includes proper names (first names, surnames, names of places and regions, chrematonyms) of Wallachian or Lemko origin which occur in so-called Polish inner borderlands in local dialects (and in general Polish language) and which function as “borderland cultural lexemes”. The borderlands in question include the territories located in the Low Beskid Mountains(especially the area of the town of Dukla) which are inhabited (now or only since 1940s) by Polish and Lemko people. The cultural lexemes that occur in this region are linguistic links that not only determine the cultural separateness of the area, but, most of all, the creation of the sense of community of borderland people who, irrespective of their nation, are able to understand the local world of meanings and values due to those lexemes.

https://doi.org/10.17651/ONOMAST.68.9

PDF (Polski)

References

Alvarez, R.R., Collier, G.A. (1994). The long haul in Mexican trucking: traversing the borderlands of the north and the south. American Ethnologist, 21(3), 606–627. https://doi.org/10.1525/ae.1994.21.3.02a00080

Babik, Z. (2001). Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich. W granicach wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny [The oldest naming stratum in the Polish lands within the boundaries of early medieval Slavic language]. Kraków: Universitas.

Bednarczuk, L. (2018). Początki i pogranicza polszczyzny [Origins and borders of the Polish language]. Kraków: Lexis.

Bubak, J. (1992). Słownik nazw osobowych i elementów identyfikacyjnych Sądecczyzny XV–XVII w. Imiona, nazwiska, przezwiska. Część I: A–M [ Dictionary of personal names and identification elements of the Sącz region in the 15th–17th centuries. Names, surnames, nicknames. Part I: A–M]. Kraków: Universitas.

Bubak, J. (1996). Topograficzne nazwy miejscowości ziemi krośnieńskiej i jasielskiej [Topographical place names of the Krosno and Jasło land]. W: H. Kurek, F. Tereszkiewicz (red.), Podkarpackie spotkania. Literatura — Język — Kultura, I: Ziemia krośnieńska w kulturze polskiej (s. 105– 114). Kraków: Universitas.

Bubak, J. (1998). Nazwiska mieszkańców Krosna z lat 1781–1920 [Surnames of inhabitants of Krosno from 1781–1920]. W: H. Kurek, F. Tereszkiewicz (red.), Podkarpackie spotkania. Literatura — Język — Kultura, II: Inteligencja południowo-wschodnich ziem polskich (s. 197– 208). Kraków: Universitas.

Centrum Informacji Turystycznej w Nowym Sączu. (b. d.). Łemkowie. https://ziemiasadecka.info/sadecczyzna-wielu-kultur/lemkowie/ (dostęp: 6.08.2023).

Engelking, A., Golachowska, E., Zielińska , A. (2008). Tożsamość, język i pamięć w sytuacji pogranicza. Uwagi wprowadzające [Identity, language and memory in a border situation. Introductory remarks]. W: A. Engelking, E. Golachowska, E. Zielińska (red.), Tożsamość — Język — Rodzina. Z badań na pograniczu słowiańsko-bałtyckim (s. 7–24). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

Fiń, A. (2007). Społeczno-kulturowy obraz pogranicza polsko-ukraińskiego: analiza socjologiczna [Social and cultural image of the Polish-Ukrainian borderland. A sociological analysis]. W: J. Kułakowska-Lis, K. Sikora (red.), Ponad granicami. Kultura, literatura i język obszarów pogranicza (s. 27–40). Krosno: Wydawnictwo PWSZ w Krośnie.

Grzegorczykowa, R., Puzynina, J. (1979). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime [Word-formation of contemporary Polish. Suffix native nouns]. Warszawa: PWN.

Halemba, A. (2017). Tworzenie pogranicza a życie przy granicy. Refleksje terminologiczne w świetle badań terenowych przy granicy polsko-niemieckiej [Creating a borderland and living at the border. Terminological reflections in the light of fieldwork at the German-Polish border]. Etnografia Polska, 61(1–2), 5–20.

ISNP = Internetowy słownik nazwisk w Polsce (b.d.). [Internet dictionary of surnames in Poland]. Instytut Języka Polskiego PAN. https://nazwiska.ijp.pan.pl/ (dostęp: 6.08.2023).

Kij, M. (2020). Etymologie ludowe w toponimach na pograniczu polsko-ruskim [Folk etymologies in toponyms on the Polish-Ruthenian borderland]. Słowo. Studia językoznawcze, 11, 109–127. https://doi.org/10.15584/slowo.2020.11.7

Kłoskowska, A. (1996). Kultury narodowe u korzeni [National cultures at their roots]. Warszawa: PWN.

Kostyrko, T. (2003). Pytania o tożsamość kulturową w perspektywie integracji z Unią Europejską. Konteksty problemu [Questions of cultural identity in the perspective of European Union integration. Contexts of the problem]. Kultura Współczesna. Teoria — Interpretacje — Praktyka, 1–2(35–36), 7–12.

Krzyżaniak, E. (2004). Lokalny pejzaż z różnorodnością w tle. Krótki szkic o tożsamości [The local landscape with diversity in the background. A brief sketch of identity]. Limites Patriae, 1, 93–96.

Kurdyła, T. (2011). Funkcje formantów rzeczownikowych w polszczyźnie ludowej (na przykładzie trzech wsi podkarpackich) [Functions of noun formants in folk Polish (based on the example of three villages in the Subcarpathia region)]. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Kurek, H. (1995). Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne [Linguistic transformations of the villages of the Krosno region. A sociolinguistic study]. Kraków: Universitas.

Kurek, H. (2003). Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu [Changes in dialectal lexis in the Subcarpathian region]. Kraków: Universitas.

Kurek, H. (2009). Polska wieś południowo-wschodniego pogranicza — trzy typy języka i kultury (na przykładzie regionu krośnieńskiego) [Polish village of the south-eastern borderland — three types of language and culture (based on the example of the Krosno region)]. W: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), W kręgu języka. Materiały konferencji „Słowotwórstwo — słownictwo — polszczyzna kresowa” poświęconej pamięci Profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008 (s. 123–133). Kraków: Księgarnia Akademicka.

Kurek, H. (2016). Krakowianie o wiejskich korzeniach. Podzielona tożsamość [Cracow inhabitants of rural origin. Divided identity]. Socjolingwistyka, 30, 73–80. https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.30.6

Kurek, H. (2018). Słownictwo gwarowe w epoce globalizacji [Dialect vocabulary in the age of globalisation]. W: R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz (red.), Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych (s. 203–209). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kurek, H. (2019). Obraz społeczności wiejskiej Dukielszczyzny zakrzepły w nazwach kobiet zamężnych. Tradycja i zmiana [The image of rural community of the Dukla Region preserved in the names of married women. Tradition and change]. W: B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa (red.), Studia Dialektologiczne V (s. 203–213). Kraków: Lexis.

Kurek, H. (2023). Społeczność polska „pograniczy wewnętrznych” na przełomie wieków XX i XXI. Przemiany kulturowo-tożsamościowe [Polish community of ‘internal borderlands’ at the turn of the 20th and 21st centuries]. Prace Językoznawcze, 25(3), 107–116. https://doi.org/10.31648/pj.9185

Kurzowa, Z. (1975). Elementy kresowe w języku powieści powojennej [Polish Eastern Borderlands elements in the language of the post-war novel]. Warszawa: PIW.

Makarski, W. (2000). Jeszcze o nazwie San [More about the name San]. W: W. Książek‑Bryłowa (red.), Język polski: współczesność, historia I (s. 193–210). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Miodunka, W. (2003). Moc języka i jej znaczenie w kontaktach językowych i kulturowych [The power of language and its importance in linguistic and cultural interactions]. W: J. Bartmiński,

J. Szadura (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań. 2: Warianty języka (s. 12–16). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Misiak, M. (2018). Między Popradem a Osławą. Tożsamość kulturowo-językowa Łemków w ujęciu etnolingwistycznym [Between the rivers Poprad and Osława. Lemkos’ cultural and linguistic identity in ethnolinguistic terms]. Wrocław: Profil.

Mrózek, R. (1998). Nazwy terenowe [Field names]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 231–257). Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

Nalepa, J. (1997). Polacy nie przejęli od Ukraińców nazwy rzeki San: ze studiów nad najdawniejszym pograniczem polsko-ruskim [Poles did not take over the name of the San river from Ukrainians. Studies on the oldest Polish-Ruthenian borderlands]. Język Polski, 77(2–3), 50–162.

NMPol I = Rymut, K. (red.). (1996). Nazwy miejscowe Polski. Historia — Pochodzenie — Zmiany [Place names of Poland. History — origin — changes] (T. 1: A–B). Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

NMPol II = Rymut, K. (red.). (1997). Nazwy miejscowe Polski. Historia — Pochodzenie — Zmiany [Place names of Poland. History — origin — changes] (T. 2: C–D). Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

NMPol V = Rymut, K. (red.). (2003). Nazwy miejscowe Polski. Historia — Pochodzenie — Zmiany [Place names of Poland. History — origin — changes] (T. 5: Ko–Ky). Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

NMPol XIII = Rymut, K., Czopek-Kopciuch, B., Bijak, U. (red.). (2016). Nazwy miejscowe Polski. Historia — Pochodzenie — Zmiany [Place names of Poland. History — origin — changes] (T. 13: Sa–Si). Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

Oronowicz, E. (1990). Cechy kresowe w gwarze wsi Munina [Polish Eastern Borderlands features in the dialect of the village of Munina]. Język Polski, 70, 208–211.

Pasieka, A. (2016). Jak uratować pogranicze? O teoretycznych modach i metodologicznych pułapkach [How to save the borderland? On theoretical fashions and methodological pitfalls]. Wielogłos, 2(28), 125–144. https://doi.org/10.4467/2084395XWI.16.013.5903

Pawłowski, E. (1971). Nazwy miejscowości Sądecczyzny, I: Nazwy miast, wsi, przysiółków oraz dzielnic miejskich i wiejskich [Names of towns and villages in the Sącz region, I: Names of towns, villages, farmsteads, as well as urban and rural districts]. Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk: Wydawnictwo PAN.

Pawłowski, E. (1975). Nazwy miejscowości Sądecczyzny, II: Nazwy osiedli [Names of towns and villages in the Sącz region, II: Names of housing estates]. Wrocław–Warszawa– Kraków– Gdańsk: Wydawnictwo PAN.

Reinfuss, R. (1990). Śladami Łemków [Traces of Lemko people]. Warszawa: Wydawnictwo PTTK Kraj.

Rieger, J. (1969). Nazwy wodne dorzecza Sanu [Water names of the San basin]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Rieger, J. (1993). Elementy ukraińskie w toponimii polskiej i w toponimii Polski [Ukrainian elements in Polish toponymy and in the toponymy of Poland]. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 27, 247–253.

Rieger, J. (1995). Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie [Lemko Vocabulary and Names]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SEMPER.

Rymut, K. (1975). Nazwy miejscowe dawnego powiatu bieckiego [Place names of the former Biecz district]. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo PAN.

SJPSz = Szymczak, M. (red.). (1978–1979). Słownik języka polskiego [Dictionary of Polish language] (T. 1–2). Warszawa: PWN.

Słabczyński, R. (2023). Mikrotoponimia Beskidu Niskiego [Microtoponymy of the Low Beskids]. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Smolicz, J.J. (2003). Język jako wartość podstawowa kultury [Language as the basic value of culture]. W: J. Bartmiński, J. Szadura (red.). Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań 2: Warianty języka (s. 9–11). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

St TŁ = Stieber, Z. (1949). Toponomastyka Łemkowszczyzny, II: Nazwy terenowe [Toponomastics of the Lemko region, II: Field names]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Nauk.

Stieber, Z. (1974). Polska i ruska nazwa Sanu [Polish and Ruthenian name of the San river]. W: A. Obrębska-Jabłońska, H. Popowska-Taborska, J. Siatkowski (red.), Świat językowy Słowian (s. 491–492). Warszawa: PWN.

Straczuk, J. (2008). Wielojęzyczność pogranicza: od tutejszości do nowej lokalności [Multilingualism in the border region: from localness to a new locality]. W: Engelking, E. Golachowska,

E. Zielińska (red.), Tożsamość — Język — Rodzina. Z badań na pograniczu słowiańsko-bałtyckim (s. 95–107). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

Wolnicz-Pawłowska, E. (1998). Pogranicze wschodnie [Eastern borderland]. W: E. Rzetelska‑Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 453–465). Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

WUN I = Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. Tom pierwszy A–J (1980). Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny. Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe.

Żarski, W. (2008). Tożsamość kulinarna jako wykładnik odrębności kulturowej [The culinary component of a cultural identity]. W: I. Masojć, R. Naruniec (red.), Tożsamość na styku kultur (s. 80–92). Wilno: Wydawnictwo WUP.