Słowa kluczowe
the Caucasus
geographic names in Chodźko’s manuscript
Streszczenie
Józef Chodźko (1800-1881) był jednym z pierwszych badaczy Kaukazu, a także doświadczonym polskim geodetą i kartografem, który dokonał pomiarów Zakaukazia i Kaukazu. Zastosowana przez niego metoda triangulacji Kaukazu miała wielki wpływ na rozwój kartografii tego regionu świata. W czasie prowadzonych na Kaukazie pomiarów Chodźko opisywał zarówno przebieg samej triangulacji jak i też miejsc, w których przebywał. Ta rękopiśmienna relacja nosi tytuł “Orografia Kaukazu Józefa Chodźki”.
Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na wielowymiarową wartość rękopiśmiennego dzieła Józefa Chodźki. Praktycznie nieznana praca polskiego badacza Kaukazu zawiera nie tylko cenne opisy geografii Kaukazu i Zakaukazia, ale kryje w sobie cenny materiał onomastyczny, który może zainteresować lingwistów zajmujących się historią i etymologią nazw geograficznych tego regionu.
Materiał onomastyczny opisywanego dzieła tworzą oronimy, hydronimy, makro- i mikrotoponimy, a także nazwy różnych obiektów, które umieścił autor w swojej relacji. Pod względem etymologicznym słownictwo to reprezentuje różne rodziny językowe, m.in.: ałtajską, indoeuropejską, kaukaską. W niniejszym artykule, jako próbkę materiału onomastycznego podano odnotowane przez Chodźkę nazwy geograficzne, prawdopodobnie turkijskiego pochodzenia. Niewątpliwie, “Orografia Kaukazu Józefa Chodźki”, ze względu na zgromadzony tam materiał onomastyczny powinna zainteresować lingwistów jako że stanowi cenne źródło do badań w zakresie historii, a także etymologii nazw geograficznych regionu Kaukazu.
Bibliografia
Azǝrbaycan-Ingilis. Ingilis-Azǝrbaycanca lüǧǝt. [Azerbaijan-English. English-Azerbaijani Dictionary]. (2003). Bakı: Bakı Universiteti Nǝşriyyatı.
Blagova, G.F. (Ed.). (2000). Ètimologičeskij slovar’ tûrkskih âzykov [Etymological Dictionary of Turkic Languages]. Moskva: Izdatel’stvo Indrik.
Chodźko, J. (n.d.). Orografija Kaukazu Józefa Chodźki [The Orography of the Caucasus by Józef Chodźko] z francuskiego przez L.M., tudzież Pomiary wysokości gór wyciąg z Kalendarza na r. 1856. Manuscript. Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk, Kraków, sygn. 1252.
Chodźko, J. (n.d.). Svod nablûdenij proizvedennyh v raznyh mestach kavkazskogo i zakavkazskogo kraja nad solnečnym zatmeniem 16/28 iûlâ 1851 goda [The Collection of Remarks from Various Places of the Caucasus and Trans-Caucasian Region on a Solar Eclipse Made on 16 to 18 of July 1851]. Manuscript. Biblioteka Naukowa PAU i PAN, Kraków, sygn. 202794 III.
Dybo, A.V. (Ed.). (2003). Ètimologičeskij slovar’ tûrkskih âzykov [Etymological Dictionary of Turkic Languages]. Moskva: Vostočnaâ literatura RAN.
Əliyev, V. (1999). Azǝrbaycan toponimiyası [Toponymy of Azerbaijan]. Bakı: Nurlan
Furier, A. (1998). Józef Chodźko — mierniczy Kaukazu [Józef Chodźko — Surveyor of the Caucasus]. Przegląd Wschodni, 4(4), 819–851.
Furier, A. (2001). Józef Chodźko 1800–1881. Polski badacz Kaukazu [Józef Chodźko 1800–1881. Polish Explorer of the Caucasus]. Warszawa: Trio.
Gałkowski, A. (2012). Terminologia onomastyczna [Onomastic Terminology]. https://onomastyka.uni.lodz.pl/strona-glowna/terminologia-polska
Gejbullajev, G.A. (1986). Toponimiâ Azerbajdžana. Istoriko-ètnografičeskoe issledovanie [Toponymy of Azerbaijan. Historical-Etnographic Study]. Baku: Èlm.
Languages of the Caucasus (2020, May 1st). https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Languages_of_the_Caucasus&oldid=954251758
Lewis, G.L. (1975). Turkish Grammar. Oxford: Oxford University Press.
Mǝmmǝdov, N.Q. (1993). Azǝrbaycanın yer adları [Azerbaijani Toponyms]. Bakı: Azǝrnǝşr.
Nowa encyklopedia powszechna [New Universal Encyclopedia] (1997). Warszawa: PWN.
PSB = Konopczyński, W. et al. (Ed.). (1937). Polski słownik biograficzny [Polish Biographical Dictionary] (Vol. 3). Kraków: PAU.
Mǝmmeǝdli, A.M. (Ed.). (2005). “Qafqaz dillǝr vǝ mǝdǝniyyǝtlǝr”. Elmi cǝmiyyǝtinin ǝsǝrlǝri. Trudy naučnogo obščestva“Kavkaz. Jazyki i kultury”. Proceedings of the scientific association «The Caucasus. Languages and cultures». Bakı Slavyan Universiteti. Bakı.
Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
Redhouse Yeni Türkçe-Ingilizce Sözlük [New Redhouse Turkish-English Dictionary] (1981). Istanbul: Redhouse Yayınevi.
Reychman, J. (1972). Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w. [Polish Travelers to the Middle East in the 19th Century]. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Safiyeva, F. (2014). Materiały dydaktyczne do nauki języka azerbejdżańskiego [Teaching Materials for Learning the Azerbaijani Language]. Warszawa: Oficyna Olszynka.
Sevortân, È.V. (Ed.). (1974). Ètimologičeskij slovar’ tûrkskih âzykov [Etymological Dictionary of Turkic Languages]. Moskva: Nauka.
Sevortân, È.V. (Ed.). (1978). Ètimologičeskij slovar’ tûrkskih âzykov [Etymological Dictionary of Turkic Languages]. Moskva: Nauka.
Sevortân, È.V. (Ed.). (1980). Ètimologičeskij slovar’ tûrkskih âzykov [Etymological Dictionary of Turkic Languages]. Moskva: Nauka.