Słowa kluczowe
etymologia
zmiany nazw
Streszczenie
Tematem pracy jest przegląd materiału nazewniczego dotyczącego z jednej strony etymologii nazwy miasta Katowice (1598), z drugiej genezy wtórnej nazwy Stalinogród (1953) związanej z kultem Stalina. Zdecydowano się na przedstawienie dwu przeciwstawnych „zdarzeń historycznych”: naturalnego procesu nazwotwórczego, ukazującego autentyczne losy nazwy Katowice i odgórnej ingerencji politycznej zmieniającej nazwę stolicy Górnego Śląska na Stalinogród, budzącej w Polsce tyle negatywnych emocji. Polacy dobrze zdawali sobie sprawę z tego, czym jest upamiętnianie własnych postaci, a czym innym czczenie obcego władcy. Każde miasto o dynamicznym rozwoju, a takim były Katowice, trafiało na podatny grunt do wszelkiego rodzaju zmian o charakterze ideologicznym. Przykład Katowic i Stalinogrodu ujawnił najbardziej agresywne tendencje władzy socjalistycznej rzeczywistości i zmiany świadomości społecznej.
Wokół genezy nazwy Katowice narosło wiele kwestii spornych. Wiadomo, że uczeni nie zawsze dochodzą szybko do zgodnych wniosków. Nie ma w tym ani nic osobliwego, ani niecodziennego, ale mają olbrzymie konsekwencje metodologiczno-badawcze. Ukazuje to stan badań i dyskusja językoznawców na temat nazwy Katowice, prowadząca ostatecznie do poznania prawdy o genezie nazwy tego miasta.
Natomiast przykład Stalinogrodu pokazuje, że mamy tu do czynienia z innymi faktami poznania historycznego, które stały się domeną badań historyków.
Bibliografia
Adamy, H. (1887). Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Wrocław.
Borek, H. (red.). (1988). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska [Etymological Dictionary of the Geographical Names of Silesia] (t. 4: Hi–Ki). Warszawa‒Wrocław: PWN.
Czopek-Kopciuch, B. (2012). Prace Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy MSWiA [Work of the Commission on Names of Localities and Physiographic Objects of the Ministry of Internal Affairs and Administration]. Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, 23, 71‒80.
Damrot, K. (1896). Die ältern Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung, Bytom.
Heska-Kwaśniewicz, K. (1988). Pisarski zakon. Biografia literacka Gustawa Morcinka [Writers’ Order. Literary Biography of Gustaw Morcinek]. Opole: IŚ.
Heska-Kwaśniewicz, K. (2003). Trzeba było ich złamać. Rozmowa z prof. Krystyną Heską- ‑Kwaśniewicz z Uniwersytetu Śląskiego. Rozmawiał K. Karwat. Dziennik Zachodni, 56, 7.
Heffner, K. (red.). (1994). Instytut Śląski 1934–1994 [Silesian Institute 1934–1994]. Opole: IŚ.
Iwaszkiewicz, J. (1978). Monitor Polski nr 21 [Polish Monitor No.21]. Twórczość, 1, 158‒159.
Jarosz, A. i Lubaś, W. (1967). W sprawie nazwy Katowice [Regarding the name Katowice]. Język Polski, 57(3), 193‒199.
Jarosz, A. i Lubaś, W. (1968). Katowice — jednak nie Kątowice [Katowice — but not Kątowice]. Zaranie Śląskie, 31(1), 50‒65.
Koper, M. (2019). Powiat tomaszowski w pejzażu toponimicznym pogranicza polsko-ukraińskiego [The Tomaszów District in the Toponymic Landscape of the Polish-Ukrainian Borderland]. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kupiecki, R. (1993). „Natchnienie milionów”. Kult Józefa Stalina w Polsce 1944–1956 [“The inspiration of millions”. The Cult of Joseph Stalin in Poland 1944–1956]. Warszawa: WSiP.
Małkiewicz, A. (2011). Obronić Katowice przed Stalinogrodem [Defending Katowice against Stalinogród]. W: A. Barciak (red.), Katowice w kulturze pamięci [Katowice in Memory Culture] (s. 176–189). Katowice: O. PAN.
Michałowski, W. i Rygielski, J. (1986). Spór o Bieszczady [The Dispute Over Bieszczady]. Warszawa: Wydawnictwo SiT.
Morcinek, G. (1953). Stalin wśród ludzi [Stalin among the people]. Śląsk Literacki, 5, 6.
Nazwy drogie każdemu sercu [Names dear to everybody’s heart] (1956, 11 marca). Dziennik Zachodni, 60, 1.
Rospond, S. (1966a). Czy Katowice pochodzą od kata? [Does the name Katowice come from kat ‛executioner’?]. Zaranie Śląskie, 29(2), 234–239.
Rospond, S. (1966b). Ze studiów nad polską toponomastyką. XII. Kątowice = Katowice : Kąty [From studies on Polish toponomastics. XII. Kątowice = Katowice : Kąty]. Język Polski, 46, 81–85.
Rospond, S. (1967). Jeszcze raz o Kątowicach — Katowicach [Once again about Kątowice — Katowice]. Zaranie Śląskie, 30(4), 679–682.
Rospond, S. (1970a). Jak wyrzucić kata z Katowic? [How to throw a kat (‛executioner’) out of Katowice?]. Poglądy, 9(34), 8.
Rospond, S. (1970b). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska [Etymological Dictionary of the Geographical Names of Silesia] (t. I: A–B). Warszawa–Wrocław: PWN.
Rospond, S. (1984). Słownik etymologiczny miast i gmin PRL [Etymological dictionary of cities and communes of the Polish People’s Republic]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rymut, K. (red.). (2001). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany [Place Names of Poland. History . Origin. Changes] (t. IV). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Rymut, K. (2003). Działalność Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych w latach 1978–2003 [Activity of the Commission on Establishing the Names of Localities and Physiographic Objects in the years 1978–2003]. Onomastica, 43, 315‒324.
Rzetelska-Feleszko, E. (2006). W świecie nazw własnych [In the World of Proper Names]. Warszawa‒Kraków: TNW.
Sławski, F. (1959). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (t. 2). Kraków: TMJP.
SG = Sulimirski, H., Chlebowski, B. i Walewski, W. (red.). (1880–1902). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [Geographical Dictionary of the Kingdom of Poland and Other Slavic Countries] (t. I–XV.) Warszawa: Nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.
Svoboda, J. (1964). Staročeská osobní jména a naše přijmení [Old Bohemian Personal Names and our Surnames]. Praha: Československá akademie věd. Sprawozdanie 1953 = Sprawozdanie stenograficzne z posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniu 27 kwietnia 1953 r., s. 248–249. Szelest 1989 = Szelest mijanego czasu. Wspomnienia o Gustawie Morcinku [Remembering Gustaw
Morcinek] (1989). Wstęp i oprac. K. Heska-Kwaśniewicz, wybór materiału K. Heska- Kwaśniewicz i H. Szotek. Cieszyn.
Szewczyk, W. (1953). W Stalinogrodzie [In Stalinogród]. Życie Literackie, 11, 3.
Taszycki, W. (1936). Rzekomo patronimiczne nazwy miejscowe (znaczenie przyrostka -ic) [Allegedly patronymic place names (the meaning of the suffix -ic)]. Język Polski, 21, 33–42.
Taszycki, W. (1958). Śląskie nazwy miejscowe [Silesian place names]. W: W. Taszycki (red.), Rozprawy i studia polonistyczne. I: Onomastyka [Polish Dissertations and Studies. I: Onomastics] (s. 297–320). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich [przedruk pracy z 1935 r.].
Taszycki, W. (red.). (1968). Słownik staropolskich nazw osobowych [Dictionary of Old Polish Personal Names] (t. 2). Kraków.
Urbańczyk, S. (1981). Zmiany nazw w Polsce południowo-wschodniej [Name changes in south-eastern Poland]. Język Polski, 61(3–5), 233–238.
Woźniczka, Z. (2011). Katowice-Stalinogród. Nieudana próba zerwania pamięci [Katowice- Stalinogród. Unsuccessful attempt to break the memory]. W: W. Barciak (red.), Katowice w kulturze pamięci [Katowice in Memory Culture] (s. 191–209). Katowice: O. PAN .
Woźniczka, Z. (2012). Katowice — Stalinogród — Katowice. Z dziejów miasta 1948–1956 [Katowice — Stalinogród — Katowice. From the History of the City 1948–1956] (wyd. 2). Katowice: Śląsk Wydawnictwo Naukowe.
Ziemba, S. (1953). Od Katowic do Stalinogrodu [From Katowice to Stalinogród]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Ziemba, S. (1955). Stalinogród. Miasto nam bliskie [Stalinogród: A City Close to Us]. Stalinogród: Miejski Komitet Frontu Narodowego.
Ziemba, S. (1956). Dlaczego Katowice [Why Katowice]. Trybuna Robotnicza, 252(22 X), 3.