Słowa kluczowe
nazwy kolorów
Śląsk
Streszczenie
Przedmiotem artykułu są nazwy geograficzne Śląska z elementem kolorystycznym. Analizie zostały poddane polskie i niemieckie nazwy odapelatywne obiektów zamieszkanych i niezamieszkanych, a także oronimy i hydronimy. Użyty w tytule termin element kolorystyczny rozumiany jest szeroko jako każdy element nazywający kolor, pochodzący od nazwy koloru czy uruchamiający asocjacje z nazwą koloru.
W części analitycznej opisane są poszczególne nazwy kolorów będące podstawami nazw własnych wraz z ich znaczeniami, konotacjami i prototypami. Następnie przedstawione są nazwy geograficzne, w których określenia kolorów są elementami zestawień, zrostów i złożeń, a także podstawami nazw derywowanych. W celu uwypuklenia pewnych zjawisk wzięto też pod uwagę nazwy spolszczone i przejściowe. Poza podstawowymi kolorami określającymi Śląsk (takimi jak: czarny, zielony, biały, czerwony) bazami nazw własnych mogą być barwy niepodstawowe, jak złoty, srebrny, miedziany, rudy a także rzadsze: purpurowy, krasny, krwawy, lazurowy, szary, siwy czy szady.
Analiza pozwala wyciągnąć wnioski, że elementy kolorystyczne są ważnymi określeniami właściwościowymi: nie tylko ukazują rzeczywistą paletę barw, lecz także zachowują obraz ukształtowania powierzchni, hydrografię i naturalne cechy krajobrazu wraz z występującymi na tym terenie minerałami, kruszcami i glebami, a także mogą być nośnikami wartościowania i emocji.
Bibliografia
Czachorowska, M. i Stypa, H. (2010). Porównania prototypowe barw w językach polskim i niemieckim [Prototype comparisons of colours in the Polish and German languages]. Linguistica Bidgostiana, 7, 7–58.
DWB = Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm (1852–1954). Digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/21. https://www.woerterbuchnetz.de/DWB (dostęp: 22.06.2021).
Duma, J. (2003). Nazwy rzek polskich ze słowiańskim przymiotnikowym określeniem barwy wody [Names of Polish rivers with the Slavic adjective term for the colour of water]. W: M. Biolik (red.), Metodologia badań onomastycznych [Onomastic Research Methodology] (s. 385‒409). Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie.
ESHP = Elektroniczny słownik hydronimów Polski [Electronic Dictionary of Hydronyms of Poland] (b.d.). Instytut Języka Polskiego PAN. https://eshp.ijp.pan.pl (dostęp: 22.06.2021).
Gaponenko, I. (2019). The colour names in Belarusian, Russian and Polish toponymy: frequency ways of implementation of semantics, ethnic meaningful characteristics. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio FF, 37, 41‒53.
Gonigroszek, D. (2008). Językowy obraz świata barw i kolorów jako przykład kulturowych różnic w językach [The linguistic image of the world of colours as an example of cultural differences in languages]. Językoznawstwo, 1(2), 91–99.
Grodzicki, A. (2002). Osady złotonośne okolic Głuchołaz w świetle badań geologicznych [Goldbearing settlements in the Głuchołazy area in the light of geological research]. W: P. Chrobak, M. Dąbkowska i P. Szymkowicz (red.), Europejskie dziedzictwo górnictwa złota na terenie Głuchołaz i Zlatych Hor [The European Gold Mining Heritage in Głuchołazy and Zlate Hory] (s. 50–56). Głuchołazy: „Aneks”.
Jakus- Borkowa, E. (1989). Przymiotniki właściwościowe w hydronimii polskiej [Property adjectives in Polish hydronymy]. W: K. Rymut (red.), Hydronimia słowiańska. Materiały z IX Konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Mogilany, 16.–18.09.86 [Slavic Hydronymy. Materials from the IX Conference of the Slavic Onomastics Commission at the International Committee of Slavists. Mogilany, September 16–18, 1986] (s. 141‒149). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jurek, K. (2011). Znaczenie symboliczne i funkcje koloru w kulturze [The symbolic meaning and functions of colour in culture]. Kultura — Media — Teologia, 4, 68–80.
Kolorowe Jeziorka [Colourful Lakes] (b.d.). https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolorowe_jeziorka (dostęp: 19.02.2021).
Kolorowe Jeziorka w Rudawach Janowickich [Colourful Lakes in the Rudawy Janowickie] (b.d.). Historia. https://kolorowejeziorka.pl/historia (dostęp: 19.02.2021).
Lech-Kirstein, D. (2021). Konotacje nazw barw w toponimii i hydronimii śląskiej (czarny, biały, zielony) [Connotations of colour names in Silesian toponymy and hydronymy (black, white, green)]. Prace Językoznawcze, 23(2), 91‒103.
Libera, Z. (1987). Semiotyka barw w polskiej kulturze ludowej [Colour semiotics in Polish folk culture]. Etnografia Polska, 31(1), 115–138.
Madeja, A. (2010). Skąd pochodzą polskie nazwy kolorów [What is the origin of Polish names of colours]. Postscriptum Polonistyczne, 2(6), 197–217.
Mikoś, T. (2002). XVI-wieczne sztolnie odwadniające na Śląsku [16th century drain drifts in Silesia]. W: P. Chrobak, M. Dąbkowska i P. Szymkowicz (red.), Europejskie dziedzictwo górnictwa złota na terenie Głuchołaz i Zlatych Hor [The European Gold Mining Heritage in Głuchołazy and Zlate Hory] (s. 81–93). Głuchołazy: „Aneks”.
Myszka, A. (2006). Toponimia powiatu strzyżowskiego [Toponymy of the Strzyżów District]. Rzeszów: Wydawnictwo URz.
NGŚ = Rospond, S. (1970). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska [Etymological Dictionary of the Geographical Names of Silesia] (t. I) Borek, H., Rospond, S. (red.). (1985–1986); (t. II–III); Borek, H. (red.). (1988) (t. IV). Warszawa–Wrocław: PWN; Sochacka, S.(red.). (1991–2016) (t. V–XVII). Opole: Instytut Śląski.
Różycka, I. (2001). Mikrotoponimy motywowane przez nazwy kolorów w kartotece Słownika nazw terenowych Polski [Microtoponyms motivated by the names of colours in the file of the Dictionary of Polish Field Names]. W: K. Michalewski (red.), Współczesna leksyka [Contemporary Lexis], II (s. 76–88). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
SGŚ = Wyderka, B. (red.). (2000–2020). Słownik gwar śląskich [A Dictionary of Silesian Dialect] (t. I–XVII). Opole: Instytut Śląski (i kartoteka).
SJPDor = Doroszewski, W. (red.). (1958–1968). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish Language] (t. I–X). Warszawa: Wiedza Powszechna.
SL = Linde, S.B. (1951). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish Language] (t. I–VI). Warszawa: PIW.
SpXVI = Mayenowa, M.R. i Pepłowski, F. (red.). (1966–1995). Słownik polszczyzny XVI wieku [Dictionary of the Polish Language of the 16th Century] (t. 1–34), Mrowcewicz, K. i Potoniec, P. (red.), t. 35–37; Wilczewska, K., Woronczakowa, L. i in. (t. 27–37), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SPJS = Sieradzka-Baziur, B. (red.). (b.d.). Słownik pojęciowy języka staropolskiego [A Conceptual Dictionary of the Old Polish Language]. Instytut Języka Polskiego PAN. https://spjs.ijp.pan.pl (dostęp: 22.03.2021).
SStp = Urbańczyk, S. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski [The Old Polish Dictionary] (t. I–XI). Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
SW = Karłowicz, J., Kryński, A.A. i Niedźwiedzki, W. (red.). (1952–1953). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish Language] (t. I–VIII). Warszawa: PIW.
SWil = Zdanowicz, A. (red.). (1861). Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish Language] (t. I–II). Wilno: Wydawnictwo M. Orgelbranda.
Tokarski, R. (2004). Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie [Colour Semantics in the Contemporary Polish Language]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wierzbicka, A. (1999). Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia [The meaning of colour names and the universals of vision]. W: J. Bartmiński (red.), Język — umysł — kultura [Language — Mind — Culture] (s. 405–449). Warszawa: PWN.
Zaręba, A. (1954). Nazwy barw w historii i dialektach języka polskiego [Colour Names in the History and Dialects of the Polish Language]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.