Słowa kluczowe
pogranicze językowo-kulturowe
interferencje
Przemyśl
Streszczenie
Przemyśl to miasto, które od zarania dziejów było grodem granicznym między Królestwem Polskim a Rusią Kijowską. Na tym terenie przez stulecia ścierały się wpływy różnych języków, wyznań, narodowości, a liczne ślady tych interferencji możemy obserwować w toponimii regionu. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, na ile skomplikowane stosunki językowo-narodowo-religijne znalazły odzwierciedlenie we współczesnym i dawnym nazewnictwie miejskim, które jest młodsze i bardziej zmienne niż nazewnictwo miejscowe.
Analizowano wpływ lokalizacji grodu na nazewnictwo, badano odbicie w urbanonimach stosunków narodowościowych (pogranicze etniczne) i religijnych (wielowyznaniowość mieszkańców miasta), a także interferencje językowe. Przeprowadzona analiza pokazała, że skomplikowana przeszłość regionu ma niewielki wpływ na teraźniejszość nazewniczą, ale nie jest bez znaczenia. Wpływy języka i kultury mniejszości etniczno-wyznaniowych najmocniej zaznaczają się w sferze religii, mniej wyraźnie są natomiast w nazwach lokalizujących, kulturowych i pamiątkowych.
Bibliografia
Babiński, G. (1997). Pogranicze polsko-ukraińskie. Etniczność — zróżnicowanie religijne — tożsamość [Polish-Ukrainian Borderland. Ethnicity — Religious Diversity — Identity]. Kraków: Nomos.
Babiński, G. (2002). Przemiany pograniczy narodowych i kulturowych — propozycje typologii [Changes in national and cultural borderlands — typology suggestions]. W: R. Stemplowski, A. Żelazko (red.), Polskie pogranicza a polityka zagraniczna u progu XXI wieku [Polish Borderlands and Foreign Policy on the Threshold of the 21st Century] (s. 13–30). Warszawa: PISM.
Budzyński, Z. (1993). Ludność pogranicza polsko-ruskiego w drugiej połowie XVIII w. [The Population of the Polish-Ruthenian Borderland in the Second Half of the 18th Century] (t. I–II). Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
Czapla, A. (2011). Nazwy miejscowości dawnej ziemi lwowskiej [Place Names of the Historical Lwów Land]. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Czapla, A. (2018). Nazwy miejscowości dawnej ziemi halickiej [Place Names of the Historical Halicz Land]. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Czopek-Kopciuch, B. (1988). Nazwy miejscowe dawnej ziemi chełmskiej i bełskiej (w granicach dzisiejszego państwa polskiego) [Place Names of the Former Chełm and Bełz Lands (Within the Borders of Today’s Polish State)]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Koper, M. (2017). O nazwach ulic w miejscowościach gminy Lubycza Królewska [About street names in localities of the commune of Lubycza Królewska]. W: M. Koper (red.), Ziemia Lubycka. Geografia, historia, język, kultura [Lubycza Land. Geography, History, Language, Culture] (s. 181–194). Lublin–Lubycza Królewska: Fotokopia.
Koper, M. (2019). Powiat tomaszowski w pejzażu toponimicznym pogranicza polsko-ukraińskiego [The District of Tomaszów in the Toponymic Landscape of the Polish-Ukrainian Borderland]. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kramarz, W. (1930). Ludność Przemyśla w latach 1521–1921 [The Population of Przemyśl between 1521 and 1921]. Przemyśl: Drukarnia J. Łazora.
Krasowska, H. i Suchomłynow, O. (2007). Interferencja językowa jako jeden z aspektów przejawu pogranicza kultur (na przykładzie Bukowiny) [Linguistic interference as one of the aspects of the manifestation of the borderland of cultures (the case of Bukovina)]. Aktual’nì problemi ìnozemnoї filologìї: Lingvìstika ta lìteraturoznavstvo, 1, 55–59.
Makarski, W. (1986). Nazwy miejscowości dawnej ziemi sanockiej [Place Names of the Former Sanok Land]. Lublin: TN KUL.
Makarski, W. (1999). Nazwy miejscowości dawnej ziemi przemyskiej [Place Names of the Former Przemyśl Land]. Lublin: TN KUL.
Malczewski, J. (2017). Przemyśl na pograniczu polsko-ruskim we wczesnym średniowieczu [Przemyśl on the Polish-Ruthenian Borderland in the Early Middle Ages]. Rzeszów: Pro Carpathia.
Myszka, A. i Wisz, P. (2012). Nazewnictwo ulic Rzeszowa. Historia i współczesność [Names of Streets of Rzeszów. History and the Present Day]. Rzeszów: Fraza.
Myszka, A. (2016). Urbanonimia Rzeszowa. Językowo-kulturowy obraz miasta [The Urbanonymy of Rzeszów. Linguistic and Cultural Image of the City]. Rzeszów: Wydawnictwo UR.
Myszka, A. (2020). Kultura materialna i duchowa utrwalona w podkarpackich urbanonimach — wybrane aspekty [Material and spiritual culture recorded in the urbanonyms of Podkarpacie — selected aspects]. W: M. Rutkiewicz-Hanczewska i J.B. Walkowiak (red.), Wielkopolska nazwami opisana [Wielkopolska Region Described with Names] (s. 97–120). Poznań: Wydawnictwo PSP.
Niedźwiecka-Iwańczak, N. (2020). Pogranicze [Borderland]. W: E. Opiłowska i in. (red.), Studia nad granicami i pograniczami. Leksykon [Studies on Borders and Borderlands. Lexicon] (s. 283–294). Warszawa: Scholar.
Orłowicz, M. (1917). Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy [Illustrated Guide to Przemyśl and its Surroundings]. Lwów: Zjednoczenie Towarzystw Polskich w Przemyślu.
Popowska-Taborska, H. (1999). Językowe wykładniki opozycji swoi–obcy w procesie tworzenia etnicznej tożsamości [Linguistic exponents of the opposition us/them in the process of creating ethnic identity]. W: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata [The Linguistic Picture of the World] (s. 57–63). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Sielecki, F. (red.). (1999). Powieść minionych lat [Tale of Bygone Years]. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rieger, J. (1969), Nazwy wodne dorzecza Sanu [Water Names of the San River Basin]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Różański, J. (2001). Przemyśl. Przewodnik historyczno-turystyczny [Przemyśl. Historical and Tourist Guide]. Przemyśl: Drukarnia San Set.
Sagan-Bielawa, M. (2004). Obraz miasta w toponimii dawnego Przemyśla [The picture of the city in the toponymy of the former Przemyśl]. W: H. Kurek i J. Labocha (red.), Studia linguistica Danutae Wesołowska oblata (s. 223–231). Kraków: Universitas.
Sagan-Bielawa, M. (2006). Przestrzeń miejska a nazewnictwo ulic (na przykładzie toponimii Przemyśla) [Urban space and names of streets (based on the toponymy of Przemyśl)]. W: M. Święcicka (red.), Miasto. Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie [Town. A Linguistically, Culturally and Socially Diverse Space] (s. 405–415). Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW.
Walczak, B. (1999). Zarys dziejów języka polskiego [An Outline of the History of the Polish Language]. Wrocław: Wydawnictwo UW.
Włoskowicz, W. (2021). Uzus toponimiczny. Zarys teorii na przykładzie polskiej toponimii Huculszczyzny [Toponymic Usus. An Outline of Theory on the Example of the Polish Toponymy of the Hutsul Region]. Kraków: PAN.
Wojakowski, D. (2002). Polacy i Ukraińcy. Rzecz o pluralizmie i tożsamości na pograniczu [Poles and Ukrainians. About Pluralism and Identity on the Borderland]. Kraków: Nomos.
Wolnicz-Pawłowska, E. (1998). Pogranicze wschodnie [Eastern borderland]. W: E. Rzetelska‑Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia [Polish Proper Names. Encyclopedia] (s. 453–466). Warszawa–Kraków: TNW–IJP PAN.
Wolnicz-Pawłowska, E. (1998a). Wprowadzenie [Introduction]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia [Polish Proper Names. Encyclopedia] (s. 397–399). Warszawa–Kraków: TWNW, IJP PAN.
Wolski, K. (1957). Przemyśl i okolice [Przemyśl and its Surroundings]. Przemyśl: Oddział PTTK w Przemyślu.