Słowa kluczowe
plateonimy
nazwy przejściowe
Ziemie Odzyskane
Komisja Ustalania Nazw Miejscowości
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie i omówienie współczesnych plateonimów (nazw ulic) motywowanych powojennymi nazwami przejściowymi (przedkomisyjnymi) na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Nazwy te były często wynikiem spontanicznych aktów kreacji dokonywanych przez pierwszych osadników i z reguły funkcjonowały oficjalnie jedynie przez krótki czas (choć ich nieformalny żywot bywał dłuższy), ustępując nazwom ustalonym przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministerstwie Administracji Publicznej (KUNM). Jednak do dziś nie znikły niektóre motywowane nimi plateonimy, stając się w ten sposób nieoczywistymi pamiątkami pierwszych lat po wojnie.
W ekscerpcji wspomnianych plateonimów pomocne były rozmaite opracowania naukowe zawierające spisy nazw przejściowych; istnienie potencjalnie motywowanych nimi nazw ulic weryfikowano następnie indywidualnie w bazie TERYT. Ponadto sprawdzano lokalizację danej ulicy na mapie, jako że kierunkowy charakter ulicy bądź jej przynależność do gniazda nazewniczego motywowanego nazwami miejscowości na Ziemiach Odzyskanych stanowił dodatkowy argument przemawiający za włączeniem nazwy do analizowanego zbioru. Ogółem udało się odnaleźć 85 współcześnie używanych nazw ulic motywowanych toponimami przedkomisyjnymi i zdokumentować w artykule ich genezę. Ponad połowa z nich zlokalizowana jest na Dolnym Śląsku, głównie we Wrocławiu. Ustalono również, że poza obszarem Ziem Odzyskanych poszukiwane plateonimy występują jedynie sporadycznie.
Bibliografia
Antkowiak, Z. (1973). Stare i nowe osiedla Wrocławia [Old and New Districts of Wrocław]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Antkowiak, Z. (1997). Wrocław od A do Z [Wrocław from A to Z]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Białecki, T. (red.). (2002). Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945–1948 [Dictionary of Contemporary Geographical Names of Western Pomerania, Including Provisional Names of 1945–1948]. Szczecin: Książnica Pomorska.
Białuński, G. (red.). (1998). Z dziejów Leca (Giżycka): wybór szkiców i źródeł [The History of Lec (Giżycko): Selected Essays and Sources]. Olsztyn–Giżycko: Stowarzyszenie „Wspólnota Mazurska”.
Choroś, M. (2018). Wybór tekstów ilustrujących proces przemian nazewniczych w latach 1945– 1950 na Śląsku [Selection of texts illustrating naming changes in Silesia 1945–1950]. Rocznik Ziem Zachodnich, 2, 418–439.
Choroś, M. i Jarczak, Ł. (1998). Wykaz przejściowych nazw miejscowych na Opolszczyźnie w latach 1945–1948 [List of provisional place names in Opole Silesia 1945–1948]. Onomastica, 43, 53–80.
Czopek-Kopciuch, B. i Bijak, U. (red.). (2018). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany [Place Names of Poland. History. Origin. Changes] (t. 15). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Gąsiorowski, A. (1984). Nazwy poznańskich ulic. Przemiany i trwanie. Wieki XIV–XX. Aneksy: „Pomyłkowi” patroni poznańskich ulic. Zmiany w nazewnictwie ulic Poznania w latach 1981– 1983 [Street names of Poznań: Changes and permanence. Annexes: Mistaken namesakes. Changes in street names of Poznań 1981–1983]. Kronika Miasta Poznania, 3/4, 23–64.
Jarczak, Ł. i Choroś, M. (1998). Przejściowe nazwy miejscowe na Śląsku w latach 1945–1948 (na przykładzie Opolszczyzny) [Provisional placenames in Silesia 1945–1948 (the case of Opole Silesia)]. W: E. Jakus-Borkowa i K. Nowik (red.), Najnowsze przemiany nazewnicze [The Most Recent Naming Changes] (s. 165–174). Warszawa: Energeia.
Lewandowska, I. (2010). Oswajanie poniemieckiej przestrzeni nazewniczej na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej [Adapting post-German onymic space in Warmia and Masuria after WW2]. W: J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold i W. Kucharski (red.), Nazwa dokumentem przeszłości regionu [Names Document the Past of the Region] (s. 35–64). Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut”.
Nitsch, K. (1945). Nazwy miejscowe w odzyskanej Polsce zachodniej [Place names in recovered Western Poland]. Język Polski, 25(2), 33–41.
Podział administracyjny 1 VI 1975. Województwo legnickie [Administrative division as of June 1, 1975: Legnica Voyvodeship]. (1975). Wrocław: Wojewódzki Urząd Statystyczny. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/180305/
PRNG — Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych. Główny Urząd Geodezji i Kartografii [National Register of Geographical Names]. https://www.geoportal.gov.pl/dane/panstwowy-rejestr-nazw-geograficznych
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 grudnia 2017 r. W sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych [Regulation of the Minister of the Interior and Administration of December 14, 2017 on establishing, changing and abolishing official names of certain places and physiographic objects], Dz.U. poz. 2401. https://dziennikustaw.gov.pl/DU/rok/2017/pozycja/2401
Rymar, E. (2010). Metryka i nazwy miejscowości dawnego powiatu gorzowskiego w granicach z lat 1945–1950 [Place names and their history in the former Gorzów County within its 1945–1950 limits]. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny, 17, 179–251.
Siciński, B. (1991). Pierwsze powojenne polskie nazwy miejscowe na Dolnym Śląsku. Cz. 1 [First post-war Polish place names in Lower Silesia. Part 1]. Śląski Labirynt Krajoznawczy, 3, 145–158.
Siciński, B. (1992). Pierwsze powojenne polskie nazwy miejscowe na Dolnym Śląsku. Cz. 2 [First post-war Polish place names in Lower Silesia. Part 2]. Śląski Labirynt Krajoznawczy, 4, 109–122.
Sochacka, S. (2017). Zmiany nazw miejscowych na Śląsku Opolskim po 1945 r. [Placename changes in Opole Silesia after 1945]. Rocznik Ziem Zachodnich, 1, 341–359.
Swoboda, P. (2015). (Nie)autentyczność mikrotoponimów ustalonych po 1945 roku na tzw. Ziemiach Zachodnich [(In)authenticity of microtoponyms determined after 1945 on so-called Western Lands in Poland]. W: A. Gałkowski i R. Gliwa (red.), Mikrotoponimy i makrotoponimy w komunikacji i literaturze [Microtoponyms and Macrotoponyms in Communication and Literature] (s. 41–54). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Targański, T. (2016). Egzorcyzmy nad słownikiem [Exorcising the dictionary]. W: Z Kresów na Kresy. Wielkie przesiedlenie Polaków. Pomocnik historyczny „Polityki” [From Borderlands to Borderlands. Great Resettlement of Poles] (s. 127–131). Warszawa: Polityka.
Tomkiewicz, R. (2004). O działalności Komisji Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych na terenie Warmii i Mazur [Activities of the Commission for the Determination of Place Names in Warmia and Masuria]. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 4, 539–547.
Urbańczyk, S. (1947). Walka o Solice i Chojnasty [The battle for place names Solice and Chojnasty]. Język Polski, 27(2), 46–50.
Urbańczyk, S. (1976). Odpowiedzi Redakcji 541 [The Editor replies]. Język Polski, 56(4), 314–315.
Utracki, D. (2013). Polityka onomastyczna władz jako element przywracania polskości na Ziemiach Zachodnich po II wojnie światowej (na przykładzie nazewnictwa powiatu słubickiego) [Official onomastic policy as part of restoring Polish character of Western Lands after WW2 (the case of Słubice County)]. Studia Zachodnie, 15, 49–65.
Wagińska-Marzec, M. (2000). Społeczność lokalna w obronie „swych” nazw na Warmii i Mazurach [Local community in defence of “its” names in Warmia and Masuria]. W: Z. Mazur (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych [Common Heritage? Research into the Attitudes to Cultural Heritage in Western and Northern Borderlands] (s. 309–354). Poznań: Instytut Zachodni.
Wagińska-Marzec, M. (2017). Wokół zmian nazewnictwa ulic na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 r. — wybrane aspekty [On the changes of street names in the Western and Northern Territories after 1945 — selected aspects]. Rocznik Ziem Zachodnich, 1, 384–422.
Walkowiak, J. (2019). Słowiańszczyzna Połabska jako zapoznana motywacja niektórych hodonimów w Poznaniu [Polabian Slavs as unacknowledged motivation for some hodonyms in Poznań]. Język Polski, 99(3), 84–97.
Wełniak, A. (2008). Nazewnictwo przejściowe miejscowości na terenie powiatu elbląskiego w latach 1945–1949 [Provisional placenames in Elbląg County 1945–1949]. Rocznik Elbląski, 21, 175–200.
Zysnarski, J. (2007). Od Abdeckerei do Żwirowej, czyli klucz do toponomastyki Gorzowa [The toponymy of Gorzów]. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny, 14, 31–70.