Słowa kluczowe
tradycja badań onomastycznych
toponimia
przestrzeń społeczna
szkoła krytyczna
ideologie
humanistyka
Streszczenie
Artykuł jest prezentacją zarysu metodologii krytycznej w odniesieniu do toponomastyki. Badania krytyczne mają na celu odsłonięcie ukrytych ideologii, stanowiących tło formowania bądź zmieniania nazw geograficznych różnych kategorii. W artykule pokazane są tradycje badań toponomastycznych, a na ich tle prezentowane są możliwości uwzględnienia w takich badaniach również perspektywy krytycznej. Pokazane są konkretne przykłady zarówno badań, jak i procesów społecznych, które regulują zmiany nazewnictwa (np. nazw ulic, państw). Nakreślone są w zarysie również perspektywy krytycznych badań toponomastycznych, które mogą zostać podjęte przy modyfikacji zarówno teoretycznych założeń metodologicznych (pojęcie przestrzeni społecznej, przestrzeni kulturowej, władzy symbolicznej, pamięci zbiorowej), jak i zasobów źródłowych (używanie i rejestrowanie nazw przez użytkowników).
Bibliografia
Azaryahu, M. (1997). German reunification and the politics of street names: the case of East Berlin. Political Geography, 16, 479–493. https://doi.org/10.1016/S0962-6298(96)00053-4
Azaryahu, M. (2011). The critical turn and beyond: The case of commemorative street naming, ACME: An International E-Journal for Critical Geographies, 10(1), 28–33. https://www.acme-journal.org/index.php/acme/article/view/883
Bauman, Z. (2018). Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość? [Retrotopia]. Warszawa: PWN.
Berg, L. i Vuolteenaho, J. (red.). (2009). Critical Toponymies: The Contested Politics of Place Naming. Aldershot-Burlington: Ashgate.
Biolik, M. (2021). Polonizacja nazw miejscowych na Warmii i Mazurach po 1945 r. [Polonization of place names in Warmia and Mazury]. W: M. Rutkowski i A. Hącia (red.), Nazwy własne w języku i społeczeństwie [Proper Names in Language and Society] (s. 105–120). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Biolik, M. (red.). (2003). Metodologia badań onomastycznych [Methodology of Onomastic Research]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego.
Bronner, E. (2017). Critical Theory: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Chlebda, W. (2012). Pamięć ujęzykowiona [Languaged memory]. W: J. Adamowski i M. Wójcicka (red.), Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej [Memory as a Category of Cultural Reality] (s. 109–119). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Chlebda, W. (2018). Pamięć a język. Zarys relacji [Memory and language: outline of the relationship]. W: W. Czachur (red.), Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne [Memory in the Linguistic Approach. Theoretical and Methodological Issues] (s. 56–67). Warszawa: Wydawnictwo UW.
Chloupek, B.R. (2019). Public memory and political street names in Kosice: Slovakia’s multiethnic second city. Journal of Historical Geography, 64, 25–35. https://doi.org/10.1016/j.jhg.2018.11.007
Cieślikowa, A. (1996). Metody w onomastycznych badaniach różnych kategorii nazw własnych [Methods in onomastic studies of various categories of proper names]. Onomastica, 41, 5–19.
Czachur, W. (2018). Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy [Linguistics of memory. Principles, questions and methods]. W: W. Czachur (red.), Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne [Memory in the Linguistic Approach. Theoretical and Methodological Issues] (s. 7–55). Warszawa: Wydawnictwo UW.
van Dijk, T. (1993). Principles of critical discourse analysis. Discourse & Society, 4(2), 249–283.
Dunin, K. (2004). Czytając Polskę. Literatura polska po rok 1989 wobec dylematów nowoczesności [Reading Poland: Polish post-1989 Literature and the Dilemmas of Modernity]. Warszawa: W.A.B.
Fabiszak, M. i Brzezińska, A.W. (2018). Cmentarz — park — podwórko: Poznańskie przestrzenie pamięci [Cemetery — Park — Yard: Poznań Spaces of Memory]. Warszawa: Scholar.
Fabiszak, M. i Brzezińska , A.W. (2020). Konflikt pamięci czy konflikt władzy? Strategie językowe w dyskusji nad zmianą nazwy ulicy w Poznaniu [Conflict of memory or conflict of power? Linguistic strategies in the debate over renaming a street in the city of Poznań]. Tekst i Dyskurs — Text und Diskurs, 13, 81–99. https://doi.org./10.7311/tid.13.2020.05
Fairclough, N. i Duszak, A. (2008). Wstęp. Krytyczna analiza dyskursu — nowy obszar badawczy dla lingwistyki i nauk społecznych [Introduction: Critical Discourse Analysis — a new Research area for linguistics and social sciences]. W: A. Duszak i N. Fairclough (red.), Krytyczna Analiza Dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej [Critical Discourse Analysis: Interdisciplinary Approach to Social Communication] (s. 7–29). Kraków: Universitas.
Flourdas, D.A. (1996). A conflict for a name or a name for conflict? An analysis of Greece’s dispute with FYROM (1991–1996). Journal of Political and Military Sociology, 24(2), 285–321.
Furdal, A. (1990). Językoznawstwo otwarte [Open Linguistics]. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Furdal, A. (2011). Językoznawstwo otwarte — dziś [Open linguistics — today]. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 67, 291–298.
Galasiński, D. i Skowronek, K. (2000). Krytyczna analiza nazw własnych w polskim dyskursie politycznym [A critical analysis of proper names in Polish political discourse]. W: M. Czachorowska i Ł.M. Szewczyk (red.), Onomastyka polska a nowe kierunki językoznawcze [Polish Onomastics and New Linguistic Trends] (s. 75–95). Bydgoszcz: WSP.
Hoelzl, I. i Marie, R. (2014). Google Street View: Navigating the operative image. Visual Studies, 29(3), 261–271. https://doi.org/10.1080/1472586X.2014.941559
Jałowiecki, B. (1988). Społeczne wytwarzanie przestrzeni [Social Production of Space]. Warszawa: Książka i Wiedza.
Kaleta, Z. (1998). Kierunki i metodologia badań. Terminologia [Trends and methodology in research: Terminology]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia [Polish Proper Names. Encyclopedia] (s. 45–81). Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Instytut Języka Polskiego PAN.
Kuziak, M. (2017). W sprawie polityczności polskiej humanistyki [The political nature of the humanities in Poland]. Teksty Drugie, 1, 253–261. https://doi.org/ http://doi.org/10.18318/td.2017.1.21
Law, R. (2010). Internet and Tourism–Part XXIX: Google Maps. Journal of Travel & Tourism Marketing, 27, 645–647. https://doi.org/10.1080/10548408.2010.507161
Lawson, E.D. (1987). Personal Names and Naming: An Annotated Bibliography. New York: Greenwood Press.
Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Oxford: Blackwell.
Leszczyńska, K. i Skowronek, K. (2012). Wolność i wierność. O roli „zwrotów” w humanistyce i naukach społecznych [Freedom and fidelity. About the role of “turns” in the humanities and social sciences]. W: K. Skowronek i K. Leszczyńska (red.), Performatywne wymiary kultury [Performative Dimensions of Culture] (s. 9–25). Kraków: Libron.
Light, D. (2004). Street names in Bucharest, 1990–1997: exploring the modern historical geographies of postsocialist change. Journal of Historical Geography, 30, 154–72.
Light, D. (2014). Tourism and toponymy: commodifying and consuming place names. Tourism Geographies: An International Journal of Tourism Space, Place and Environment, 16, is. 1, 141–156.
Markowski, M.P. (2013). Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki [The politics of sensitivity. An introduction to the humanities]. Kraków: Universitas.
Mrózek, R. (1990). System mikrotoponimiczny Śląska Cieszyńskiego XVIII wieku [Microtoponymic System of Cieszyn Silesia in 18th Century]. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Mrózek, R. (2000). Współczesna lingwistyka a sfera onimiczna języka [Contemporary linguistics and the onymic sphere of language]. W: M. Czachorowska, Ł.M. Szewczyk (red.), Onomastyka polska a nowe kierunki językoznawcze [Polish Onomastics and New Linguistic Trends] (s. 31–39). Bydgoszcz: WSP.
Nowak, P. (2020). Naturalny porządek rzeczy w języku [The Natural Order of Things in Language]. Warszawa: KSAP.
Rejter, A. (2019). Nazwy własne w kon/tekstach kultury [Proper Names in Con/texts of Culture]. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Reszegi, K. (2020). Toponyms and spatial representations. Onomastica, 64, 23–39. https://doi. org/10.17651/ONOMAST.64.4
Rose-Redwood, R. (2008). From number to name: symbolic capital, places of memory, and the politics of street renaming in New York City. Social and Cultural Geography, 9, 431–452. https://doi.org/10.1080/14649360802032702
Rose-Redwood, R., Alderman, D. i Azaryahu, M. (2010). Geographies of toponymic inscription: new directions in critical place-name studies. Progress in Human Geography, 34(4), 453– 470. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0309132509351042
Rospond, S. (1957). Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna słowiańskich nazw geograficznych [Structural and Grammatical Classification of Slavic Geographical Names]. Wrocław: PWN.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2013). Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno-komunikatywnej [Onymic Genology. Proper Name on Motivational and Communicational Level]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rutkowski, M. (2012). Od Goebbelsa do Balcerowicza. Performatywne aspekty użycia nazw własnych w dyskursie publicznym [Goebbels to Balcerowicz. Performative aspects of the use of proper names in public discourse]. W: K. Skowronek i K. Leszczyńska (red.), Performatywne wymiary kultury [Performative Dimensions of Culture] (s. 61–72). Kraków: Libron.
Rutkowski, M. (2019). Urban toponymy and collective memory: A case of law-enforced decommunization of street names in Poland. Lege Artis-Language Yesterday Today Tomorrow, 4(2), 261–300.
Rutkowski, M. i Skowronek, K. (2020). Onomastyczna analiza dyskursu [Onomastic Discourse Analysis]. Kraków: Wydawnictwo AGH.
Siwiec, A. (2012). Nazwy własne obiektów handlowo-usługowych w przestrzeni miasta [Names of Retail and Service Facilities in the Urban Space]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Siwiec, A. (2021). „Czytanie” nazw własnych w przestrzeni miasta: O kulturowym aspekcie funkcjonowania nazewnictwa miejskiego w sferze handlu i usług [„Reading” proper names in the city space: about the cultural aspect of the functioning of urban naming in the sphere of trade and services]. W: M. Rutkowski i A. Hącia (red.), Nazwy własne w języku i społeczeństwie [Proper Names in Language and Society] (s. 213–231). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Skowronek, K. (2016). Kultura konsumpcji, kultura terapii. Studia językoznawcze [The Culture of Consumption, the Culture of Therapy: Linguistic studies]. Kraków: Libron.
Stolz, T., Levkovych, N., i Warnke, I.H. (2016). Colonial place names in a comparative perspective. Beiträge zur Namenforschung, 51(3–4), 279–355.
Taszycki, W. (1946). Słowiańskie nazwy miejscowe (ustalenie podziału) [Slavic Place Names (Determining the Classification)]. Warszawa: Wydawnictwo PAU.
Taylor, S. (2016). Methodologies in place-name research. W: C. Hough (red.), The Oxford Handbook of Names and Naming (s. 69–86). Oxford: Oxford University Press.
Tuan, Y. (1987). Przestrzeń i miejsce [Space and Place: The Perspective of Experience]. Tłum. A. Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Vuolteenaho, J. i Berg, L. (2009). Towards Critical Toponymy. W: L. Berg i J. Vuolteenaho (red.), Critical Toponymies: The Contested Politics of Place Naming (s. 1–18). Aldershot: Ashgate.
Warzecha, A. (2014). Krytyczna Analiza Dyskursu (KAD) w ujęciu Normana Fairclougha. Zarys problematyki [Critical Discourse Analysis (CDA) in the approach of Norman Fairclough. An outline of the problems]. Konteksty Kultury, 11(2), 164–189.
Wasilewski, J. (2012). Opowieści o Polsce. Retoryka narracji [Tales about Poland: Rhetoric of Narratives]. Warszawa: studio headmade.
Whelan, Y. (2005). Mapping meanings in the cultural landscape. W: G. Ashworth, i B. Graham (red.), Senses of place: senses of time (s. 61–71). Aldershot: Ashgate.
Yeoh, B. (1996). Street-naming and nation-building: Toponymic inscriptions of nationhood in Singapore. Area, 28(3), 298–307.