Nazwy miejscowe jako artefakty instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej

Przedmiotem artykułu są nazwy miejscowe będące artefaktami wybranych instytucji prawno–społecznych monarchii piastowskiej. W opisywanych toponimach zostały utrwalone terminy związane z prawem książęcym. Odnosiło się ono do szerokich uprawnień monarchii patrymonialnej, obejmujących takie obszary jak władza sądownicza, administracyjna i gospodarka – pobieranie danin, świadczenie posług i korzystanie z regaliów. W polu zainteresowania znalazły nazwy miejscowe, które bezpośrednio były motywowane nazwami instytucji prawa książęcego. Część z nich została oddziedziczona z ustroju plemiennego i została tylko zaadaptowana na potrzeby monarchii patrymonialnej. W nazwach miejscowych Polski zostały utrwalone określenia archaicznych powinności, które później zostały zastąpione daninami o takiej samej nazwie. Poprawne objaśnienie tych onimów implikuje wykorzystanie wiedzy historycznej i odpowiedniej metodologii badawczej. Rozszerzenie językoznawczej perspektywy opisu o znajomość kontekstu historycznego i odtwarzanej konsytuacji nazewniczej umożliwia nową interpretację i wyjaśnia związki między formą, pierwotnym znaczeniem i funkcją opisywanych nazw własnych. Interesujące nas toponimy wraz osadami, które denotują są jedyną materialną pozostałością instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej.

https://doi.org/10.17651/ONOMAST.65.1.9

PDF (Polski)

ePub

mobi

Bibliografia

Bednarczuk, L. (2018). Początki i pogranicza polszczyzny [The Beginnings and Borderlands of Polish]. Kraków: Lexis.

Buczek, K. (1957). Stróże. Studium z ustroju społecznego Polski wczesnofeudalnej [Stróże. A study of the social system of early feudal Poland]. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 19, 11–41.

Bujak, F. (1925). Narok. Przyczynek do ustroju społecznego Polski piastowskiej [Narok. Contribution to the Social System of Piast Poland]. Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych [Research on Social and Economic History] (z. 1). Lwów: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.

Czopek-Kopciuch, B. (1995). Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w Polsce [Adaptations of German Place Names in Poland]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.

Gawlas, S. (1996). O kształt zjednoczonego królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społecznoustrojowej odrębności Polski [For the Shape of a United Kingdom. German Territorial Sovereignty and the Roots of Poland’s Socio-Political Identity]. Warszawa: DiG.

Hensel, W. i Pazdur, J. (red.). (1978). Historia kultury materialnej Polski w zarysie [History of Polish Material Culture] (t. 1–6). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kowalczyk, E. (1992). „Nazwy obronne” Słup, Samborza i Zawada a zagadnienie obrony stałej ziem polskich w średniowieczu [„Defensive Names” Słup, Samborza and Zawada and the Problem of Permanent Defense of Polish Lands in the Middle Ages]. Warszawa: Instytut Archeologii UW.

Kowalczyk, E. (2000). Brona Małopolska. Ze studiów nad obroną stałą ziem polskich we wczes- nym średniowieczu [Brona Małopolska: From Studies on Permanent Defense of Polish Lands in the Early Middle Ages]. Warszawa: Instytut Archeologii UW.

Łowmiański, H. (1967). Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e. [The Beginnings of Poland. From the History of the Slavs in the First Millennium CE] (t. 3). Warszawa: PWN.

Łuczyński, M. (2017). „Geograf Bawarski” — nowe odczytania [„Bavarian Geographer” — revi- sited]. Polonica, 37, 67–89.

Modzelewski, K. (1987). Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej [Peasants in the Early Piast Monarchy]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Modzelewski, K. (2000). Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego [Economic Organization of the Piast State]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

NMPol = Rymut, K. i in. (red.). (1996–2018). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany [Place Names of Poland. History. Origin. Changes] (t. 1–15). Kraków: IJP PAN.

Pawłowski, E. (1984). Nazwy terenowe ziemi sądeckiej [Field Names of the Land of Nowy Sącz]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Pałucki, W. (1958). Narok. Studium z dziejów służby informacyjno-łącznikowej w Polsce wczesno- średniowiecznej [Narok. A Study of the History of the Information and Liaison Service in Early Medieval Poland]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

SEBań = Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (t. 1–2). Warszawa: PWN.

SEBor = Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Sstp = Urbańczyk, S. i in. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski [The Old Polish Dictionary] (t. 1–10). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Języka Polskiego PAN.

Swoboda, P. (2011). O kilku polskich toponimach z nagłosowym o(b)- na tle słowiańskim [On several Polish toponyms with initial o(b)- against a Slavic background]. Onomastica, 55, 53–71.

Taszycki, W. (1958). Śląskie nazwy miejscowe [Silesian place names]. W: W. Taszycki (red.), Rozprawy i studia polonistyczne [Polish Dissertations and Studies] (t. 1, s. 297–320). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Trawkowski, S. (1963). Narok — beneficjum [Narok — the benefice]. Kwartalnik Historyczny, 70(2), 437–439.

Wojciechowski, T. (1948). Państwo polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju [The Polish State in the Middle Ages. The History of the System] (wyd. 2). Poznań: Księgarnia Akademicka.

Wójcik, U. (2013). Polskie toponimy związane z organizacją gospodarczą państwa wczesnopia- stowskiego. Nazwy miejscowe motywowane antroponimami zbiorowymi [Polish Toponyms Related to the Economic Organization of the Polish Kingdom Under the Early Piast Dynasty. Place Names Motivated by Collective Anthroponyms]. Kraków: Lexis.

Zientara, B. (1975). Henryk Brodaty i jego czasy [Henryk Brodaty and His Times]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.