Słowa kluczowe
ogród zoologiczny
antropomorfizacja
Afrykarium
Wrocław
Streszczenie
Artykuł poświęcony jest nazewnictwu zwierząt przebywających w Afrykarium, tworzącym integralną część Wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego. Przeprowadzone analizy mają charakter synchroniczny, a ich głównym celem jest określenie tendencji obecnych w przedmiotowym nazewnictwie. Materiał pozyskano z kartotek zwierząt oraz rozmów z pracownikami ogrodu. Korpus zoonimiczny tworzy 140 nazw własnych, których nosicielami są przedstawiciele 13 gatunków. Na tle całej kolekcji Afrykarium (ponad 300 gatunków i 4 000 osobników) zebrany materiał nazewniczy stanowi zaledwie część ułamkową (ok. 0,03%). Przeprowadzone badania zaświadczają jednak, że imiona otrzymują nie tylko ssaki, ale również ptaki i ryby – nazwy tych gromad kręgowców stanowią ponad 80% analizowanego korpusu zoonimicznego. Zwierzęta te reprezentują znaczącą część kolekcji Afrykarium, co z kolei wynika z samej specyfiki afrykańskiego biotopu.
Główne kryterium podziału bazy materiałowej stanowi rzeczywiste źródło motywacji danego zoonimu. W zebranym materiale wyróżniono trzy podstawowe zbiory: I. Zoonimy jednomotywacyjne, II. Zoonimy wielomotywacyjne oraz III. Zoonimy z motywacją niejasną. W obrębie pierwszego z nich wprowadzone zostały kolejne specyfikacje. Najproduktywniejszy w pozyskanym materiale jest zbiór zoonimów jednomotywacyjnych (91,4%), a w jego ramach klasa zoonimów umotywowanych konwencjonalnie (46,1%) oraz umotywowanych zewnętrznie, nawiązujących do okoliczności i sytuacji związanych ze zwierzęciem (36,7%).
W nazewnictwie mieszkańców Afrykarium można odnaleźć pewne klucze nazewnicze, niektóre charakterystyczne tylko dla danego gatunku (np. kotiki otrzymują imiona o charakterze pragmatycznym, imiona hipopotamów zaczerpnięte są od nazw tańców, natomiast nazwy orleni omańskich motywowane są imionami/nazwiskami projektantów mody), inne zaś stosowane są w odniesieniu do różnych gatunków (imiona przypominające nazwy matronimiczne, zaczynające się na pierwszą literę imienia matki nadawane są m.in. manatom).
Przeważającą część materiału tworzą przeniesienia semantyczne (92,1%), które mają podłoże metaforyczne lub metonimiczne, natomiast derywaty słowotwórcze odnotowywane są bardzo rzadko (7,9%). Powtarzalność i wariantywność imion również jest niewielka.
Bibliografia
Balkanski, T., Cankov, K. (2016). Enciklopedija na bălgarskata onomastika [Encyclopedia of Bulgarian onomastics]. Veliko Tărnovo: UI Sv. sv. Kiril i Metodij.
BBC (2009, 19 marca). Funny talking animals: Alan!.. Alan!.. Steve! | Walk on the Wild Side — BBC [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=xaPepCVepCg
Biolik, M. (2011). Imiona ludzi jako nazwy zwierząt [Names of people used as the names of animals]. W: F. Czyżewski (red.), Z zagadnień językoznawstwa słowiańskiego. Tom dedykowany Profesorowi Stefanowi Warchołowi (s. 33–41). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Borkfelt, S. (2011). What’s in a Name?—Consequences of Naming Non-Human Animals. Animals, 1(1), 116–125. https://doi.org/10.3390/ani1010116
Bubak, J. (1996). Nazwy psów rasowych (na podstawie materiału z krakowskiej kartoteki Polskiego Związku Kynologicznego) [Names of purebred dogs (based on the materials from the Polish Association of Kynology from the repository in Kraków)]. W: S. Warchoł (red.), Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich (s. 185–198). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bubak, J. (2005). Zoonimia — nazwy zwierząt [Zoonymy: names of animals]. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 329–341). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Bučko, D., Tkačova, N. (2012). Slovnik ukraïnsʹkoï onomastičnoï termìnologìï [A dictionary of Ukrainian onomastics]. Harkìv: Ranok.
Chomová, A. (2020). Zoonymá v komunikácii malej sociálnej skupiny (na materiáli mien psov) [Zoonyms in the communication of small communities (based on the names of dogs)]. Acta onomastica, 61(1), 29–47.
Cieślikowa, A. (1994). O motywacji w onomastyce [On naming motivations in onomastics]. Polonica, 16, 193–199.
Čilaš Šimpraga, A., Brozović Rončević, D. (2008). Nacrt za zoonomastička istraživanja (na primjeru imena konja) [The basics of zoonomastic research (based on a case study of horse names)). Folia onomastica Croatica, 17, 37–58.
Decyk, W. (1996). Motywacyjność zoonimów [Motivations of zoonyms]. Poradnik Językowy, 9/1996, 52–56.
Degúlová, M. (2008). Komparácia nominačních procesov v zoo Bojnice a zoo Bratislava [A comparative account of the naming processes at the zoos in Bojnice and Bratislava]. [Niepublikowana praca dyplomowa]. Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici.Dyrektywa Rady 1999/22/WE z dnia 29 marca 1999 r. dotycząca trzymania dzikich zwierząt w ogrodach zoologicznych. Dz. Urz. UE, L 94/294 z 9 kwietnia 1999 r. [Official Journal of the European Communities, L 94, 09 April 1999], https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A31999L0022
European Commision (2015). EU Zoos Directive: Good Practices Document. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://doi.org/10.2779/247108
Ewald, P., Klager, Ch. (2007). Namen von Zootieren. Zum Wesen und Gebrauch einer vernachlässigten Namenklasse [Proper names of the animals from zoos. On the substance and the patterns of this neglected category of proper names]. Beiträge zur Namenforschung, 42, 325–345.
Głowacki, J. (1992). Imiona własne zwierząt w Ogrodzie Fauny Polskiej w Bydgoszczy [Proper names of animals in the Bydgoszcz zoo]. Język Polski, 72, 151–153.
Habel, A., Mroczkowski, S. (2015). Cele i zadania ogrodów zoologicznych [Aims and tasks of zoos]. Journal of Education, Health and Sport, 5(8), 521–528.
Hornik, Z. (2020). Fotoidentyfikacja żarłacza brunatnego Carcharchinus plumbeus w Afrykarium ZOO Wrocław [Photoidentifying Carcharchinus plumbeus in Wrocław Zoo’s Africarium]. [Niepublikowana praca dyplomowa]. Uniwersytet Gdański.
Hornik, Z. (2022). Trening medyczny Rhinoptera marginata [Medical training of Rhinoptera marginata] [Niepublikowana praca magisterska]. Uniwersytet Gdański.
Imrichová, M. (1996). Mená koní v žrebčinci vo Veľkom Šariši [Horse names in the stables of Veľký Šariš]. W: M. Majtán, F. Ruščák (red.), 12. slovenská onomastická konferencia a 6. seminár „Onomastika a škola”. Prešov 25.–26. októbra 1995. Zborník referátov (s. 307–309). Prešov: Pedagogická fakulta UPJŠ Prešov–Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV Bratislava.
Jakus-Borkowa, E. (1996). Nazwy własne zwierząt ogrodów zoologicznych w Opolu i we Wrocławiu [Proper names of animals in the zoos of Opole and Wrocław]. W: S. Warchoł (red.), Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich (s. 199–215). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kołodziej, A. (2019). Nazewnictwo zwierząt ogrodów zoologicznych [Names of animals from zoos]. W: L. Janovec (red.), Propria a apelativa — aktuální otázky. Proper Names and Common Nouns — Current Issues (s. 57–66). Praha: Univerzita Karlova.
Kosyl, C. (2008). Zoonimy osobliwe (nazwy własne zwierząt dzikich żyjących na wolności) [Peculiar zoonyms (proper names of the wild, non-captive animals)]. W: J. Trempała i in. (red.), Studia linguistica in honorem Edvardi Breza (s. 121–129). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Kovačev, N. (1987). Zoonimija — imena na domašni životni [Zoonymy: names of pets]. W: Balgarska onomastika (s. 184–190). Sofia: Nauka i izkustvo.
Krško, J. (1996). Mená koní na Veľkej lúke v Muráni [Horse names in the stables of Veľká lúka v Muráni]. W: M. Majtán, F. Ruščák (red.), 12. slovenská onomastická konferencia a 6. seminár „Onomastika a škola”. Prešov 25.–26 októbra 1995. Zborník referátov (s. 310–313). Prešov — Bratislava: Pedagogická fakulta UPJŠ Prešov–Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV.
Krško, J. (2012). Podoby zooným v spoločenskej komunikácii [Zoonyms in social communication]. W: M. Ološtiak (red.), Jednotlivé a všeobecné v onomastike. 18. slovenská onomastická konferencia, Prešov 12.–14. septembra 2011. (s. 144–148). Prešov: Filozofická fakulta Prešovskej univerzity v Prešove.
Lengyel, B. (2005). A dunántúli állatkertek állatelnevezéseinek vizsgálata [The study of animal names in the zoos of Transdanubia]. Budapest: ELTE Institute of Hungarian Linguistics. https://adt.arcanum.com/hu/view/MagyarNevtaniDolgozatok_197/
Levin, A. (2015). Zoo animals as specimens, Zoo animals as friends: The life and death of Marius the Giraffe. Environmental Philosophy, 12(1), 21–44. https://philarchive.org/rec/LEVZAA
Lovas, L. (1993). Vadállatnevek a budapesti állatkertben (1900–1990) [Names of wild animals at Budapest Zoo (1900–1990)]. Budapest: ELTE Institute of Hungarian Linguistics. https://mandadb.hu/tetel/732474/Vadallatnevek_a_budapesti_allatkertben_19001990
Mamzer, H. (2017). Zwierzęce imiona — upodmiotowienie czy zawłaszczenie? [Animal names: objectivisation or appropriation?]. Zoophilologica. Polish Journal of Animals Studies, 3, 163–178.
Mrózek, R. (1994). Właściwości systemowe zoonimii [System properties of zoonymy]. W: E. Krošláková (red.), Jazyková a mimojazyková stránka vlastných mien. 11. slovenská onomastická konferencia. Nitra 19.–20. mája 1994. Zborník referátov (s. 183–188). Bratislava — Nitra: Jazykovedný ústav Ľ. Štúra SAV — Vysoká škola pedagogická.
Mrózek, R. (1996). Miejsce zoonimii w proprialnej sferze języka (o pojęciu systemu zoonimicznego [Place of zoonymy in the proprial sphere of a language (about the concept in the zoonymic system)]. W: S. Warchoł (red.), Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich (s. 75–83). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Nowakowska, M.M. (2001). O Amikach, Czikach i innych imionach psów nie tylko rasowych [About Amikas, Czikas and the other names of dogs, not only purebreds]. W: T. Michalewski (red.), Współczesna leksyka (cz. 2, s. 41–51). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Nowakowska, M.M. (2002). Imiona psów rasowych w Polsce i na Słowacji [Purebred dog names in Poland and Slovakia]. W: M. Nábělková i M. Šimková (red.), Varia IX. Zborník materiálov z IX. kolokvia mladých jazykovedcov (Modra-Piesok 1.–3. december 1999) (s. 183–193). Bratislava: Slovenská jazykovedná společnosť pri SAV.
Nowicki, T. (2017). Zoo jako projekt socjalizacyjny [Zoo as a project that supports socialisation]. Ars Educandi, 14, 139–151.
Oronowicz-Kida, E. (2022). Zwierzę jak człowiek, czyli antropomorfizacja psów w zoonimach i zoochrematonimach [An animal like a human — anthropomorphising dogs in zoonyms and zoochrematonyms]. Prace Językoznawcze, 24(2), 35–46.
OS = Vidoeski, B. (red.). (1983). Osnoven sistem i terminologija na slovenskata onomastika [Basic system and terminology of Slavic onomastics] Skopje: Makedonska akademija naukite i umetnostite.
Rajčanová, A. (1994). Mená slovenských zubrov [Names of Europan bisons of Slovakia]. W: E. Krošláková (red.), Jazyková a mimojazyková stránka vlastných mien. 11. slovenská onomastická konferencia. Nitra 19.–20. mája 1994. Zborník referátov (s. 189–191). Bratislava–Nitra: Jazykovedný ústav Ľ. Štúra SAV–Vysoká škola pedagogická.
Rajčanová, A. (1996). Mená koní v žrebčíne v Topoľčiankach [Horse names at the stable of Topoľčianky]. W: M. Majtán, F. Ruščák, 12. slovenská onomastická konferencia a 6. seminár „Onomastika a škola”. Prešov 25.–26. októbra 1995. Zborník referátov (s. 304–306). Prešov–Bratislava: Pedagogická fakulta UPJŠ Prešov–Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV.
Rudolf-Ziółkowska, E. (1996). Nazwy koni hodowlanych na Mazowszu [Names of breeding horses in Mazovia]. W: M. Majtán, F. Ruščák (red.), 12. slovenská onomastická konferencia a 6. seminár „Onomastika a škola”. Prešov 25.–26. októbra 1995. Zborník referátov (s. 314–319). Prešov–Bratislava: Pedagogická fakulta UPJŠ Prešov–Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV.
Rutkiewicz, M. (2002). Nazwy własne koni w stadninie Posadowo [Names of horses in the stable of Posadowo]. Onomastica, 47, 159–173.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2013). Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno-komunikatywnej [Onymic genology: Proper name at the motivational and communicational level]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rzetelska-Feleszko, E. (2006). Uczłowieczenie psów (i kotów) [Humanising dogs (and cats). W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), W świecie nazw własnych (s. 169–184). Kraków–Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Samardžija, M. (1995). Leksikologija s poviješću hrvatskoga jezika. Udžbenik za 4. razred gimnazije [Lexicology with history of the Croatian language: Textbook for the 4th grade of a lower secondary school]. Zagreb: Školska knjiga.
Sekulić, A. (1993). Imena za konje u Žedniku [Names for horses in Žednik]. Folia onomastica Croatica, 2, 109–114.
Strutyński, J. (1993). Imiona zwierząt pokojowych [Names of home pets]. Onomastica, 38, 203–234.
Strutyński, J. (1996a). Urbozoonimia polska [Polish urban zoonymy]. Kraków: Wydawnictwo Tomasz Strutyński.
Strutyński, J. (1996b). Zoonimia miejska. Próba klasyfikacji [Urban zoonyms. An attempt for classification]. W: S. Warchoł (red.), Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich (s. 217–228). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Strutyński, J. (1999). Metoda inspiracyjno-semantyczna w badaniach onomastycznych [Inspirational-semantic approach in onomastic research] W: M. Brzezina i H. Kurek (red.), Collectanea linguistica in honorem Casimiri Polański (s. 255–267). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Sztrákos, E. (2014). Naming Patterns for Felines at Budapest Zoo. W: J. Tort i Donada i M. Montagut i Montagut (red.), Els Noms En La Vida Quotidiana. Actes Del XXIV Congrés Internacional d’ICOS Sobre Ciències Onomàstiques. Annex (s. 214–219). Barcelona: Generalitat de Catalunya. https://doi.org/10.2436/15.8040.01.27
Šrámek, R. (1999). Úvod do obecné onomastiky [An introduction to general onomastics]. Brno: Masarykova univerzita.
Tomaszewska, S. (1979). Nazwy własne zwierząt łódzkiego Ogrodu Zoologicznego [Proper names of the animals in the Łódź Zoo]. Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, 25, 109–122.
Tomaszewska, S. (1983). O imionach i przydomkach psów rasowych [Names and nicknames of purebred dogs]. Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, 29, 69–81.
Tomaszewska, S. (1998). Nazwać swoje zwierzę — czyli o wielkomiejskiej zoonimii [To name one’s pet — about urban zoonymy]. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linquistica, 37, 167–175.
Tomaszewska, S. (1999). О imionach koni hodowlanych okręgu łódzkiego [About names of breeding horses from the Łódź region]. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linquistica, 38, 97–103.
Tomaszewska, S. (2001). Persy, reksy i egzotyki we współczesnym słowniku, czyli rzecz o imionach rasowych kotów [Persians, Rexes and exotic names in the contemporary dictionary: Names of purebred cats]. W: T. Michalewski (red.), Współczesna leksyka (cz. 2, s. 132–139). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Vuković, S. (2007). Onomastička terminologija [Onomastic terminology]. Čakavska rič, 35(1), 139–185.
Zwierkowska, D., Adamczyk, K. (2021). Antropomorfizacja zwierząt — dylemat współczesnych relacji człowiek–zwierzę [Antropomorphism and animals — the dilemmas of the contemporary relationships between humans and animals]. Przegląd Hodowlany, 4, 25–29.
Zwoliński, P. (1982). Wstęp do bisontonimii [Introduction to bisontonymy]. Zeszyty Naukowe UG. Prace Językoznawcze, 8, 177–180.Zyśk, A. (1973). Wycieczki do ogrodu zoologicznego [Trips to the zoo]. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Zoologiczne, 50, 89–95.