Słowa kluczowe
nazwa własna
nowa humanistyka
metodologia onomastyki
humanistyka zaangażowana
Streszczenie
Artykuł dotyczy możliwości poszerzenia zakresu badań z zakresu onomastyki o założenia nowej humanistyki, które stanowią: przeciwstawienie się specjalizacji ograniczonej do jednej ściśle wyodrębnionej dyscypliny lub subdyscypliny naukowej; interdyscyplinarność i transdyscyplinarność badań naukowych, holistyczność ujęć, co umożliwia nowe spojrzenie na zjawiska związane z kulturą, historią, literaturą czy sztuką; oparcie na nowoczesnym instrumentarium badawczym, takim jak analiza big data, sztuczna inteligencja czy programowanie komputerowe; zastosowanie nauki w praktyce, dążność do wykorzystania odkryć i wniosków w celu rozwiązywania realnych problemów społecznych i kulturowych. Koncepcję wskazania aliansów onomastyki i nowej humanistyki oparto na propozycji Ryszarda Nycza, który w obrębie nowej humanistyki wyróżnia: humanistykę cyfrową, humanistykę zaangażowaną, humanistykę kognitywną, posthumanistykę i humanistykę artystyczną. W każdej z tych domena nowej humanistyki wskazano możliwości prowadzenia badań nad nazwami własnymi. Przeprowadzone obserwacje prowadzą do konkluzji: 1. wnioski wynikające z badań nad nazwami własnymi są nie tylko ważne dla nauki jako konstruktu abstrakcyjnego, ale także dla praktyki, 2. onomastyka powinna być traktowana przede wszystkim jako subdyscyplina lingwistyki i szerzej – humanistyki, stanowiąca źródło wiedzy o kulturze, 3. oprócz opisu i interpretacji zjawisk odnoszących się do samego języka i komunikacji, onomastyka powinna dążyć do formułowania wniosków diagnostycznych i perspektywicznych, naświetlających aktualne problemy człowieka i świata, a także uwrażliwiających na nie, 4. koniecznym założeniem jest pielęgnowanie i pogłębianie otwarcia metodologicznego onomastyki na inne subdyscypliny, dyscypliny i dziedziny nauki, jej zorientowanie na postawione pytanie a nie na narzędzia, które miałyby zostać użyte do udzielenia odpowiedzi, 5. refleksja onomastyczna w obrębie poszczególnych domen nowej humanistyki potwierdza czasami ich krzyżowanie się, a tym samym komplementarność i szansę na ujęcie holistyczne danego problemu.
Bibliografia
Adorno, T.W. (2021). Przemysł kulturalny. Wybrane eseje o kulturze masowej [Cultural industry. Selected essays on mass culture] (M. Bucholc, tłum.). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Bielik-Robson, A. (2017). Nowa humanistyka: w poszukiwaniu granic [New humanities: In search of boundaries]. Teksty Drugie, 1, 146–162. https://doi.org/10.18318/td.2017.1.12
Bobko, A., Gałkowski, S. (2012). Uniwersytet — tradycja i współczesne wyzwania [University — tradition and contemporary challenges]. W: M. Żadrecka-Nowak, J. Skrzypek-Faluszczak (red.), Idea uniwersytetu dziś. Perspektywa filozoficzna (s. 78–90). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Cwynar, K. (2005). Idea uniwersytetu w kulturze europejskiej [The idea of the university in European culture]. Polityka i Społeczeństwo, 2, 46–59.
Czapliński, P., Nycz, R., Antonik, D., Bednarek , J., Dauksza, A., Misun, J. (red.). (2017). Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii [The new humanities: taking positions, negotiating autonomy]. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis: the Critical Study of Language. London–New York: Longman.
Gajda, S. (2013). Teoria stylu i stylistyka [Theory of style and stylistics]. W: E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk (red.), Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej (s. 15–33). Kraków: Universitas.
Graf, M. (2015). Literackie nie-nazywanie. Onomastykon polskiej prozy współczesnej [Literary non-naming. The onomastics of Polish contemporary prose]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Heller, M. (2012). Idea uniwersytetu [The idea of the University]. PAUza Akademicka, 169, 1–3.
Jędrzejko, E. (2000). Systemy onimiczne różnych języków a językowe obrazy świata: w stronę porównawczej onomastyki kulturowej [The onymic systems of different languages and linguistic images of the world: towards a comparative cultural onomastics]. Onomastica, 45, 5–25.
Kłosiński, K. (2021). Humanistyka nowa [New humanities]. Teksty Drugie, 2, 139–152. https://doi.org/10.18318/td.2021.2.8
Kosińska, M. (2016). Między autonomią a epifanią. Art based research, badania jakościowe i teoria sztuki [Between autonomy and epiphany: Art-based research, qualitative research, and art theory]. Sztuka i Dokumentacja, 14, 12–27.
Latour, B. (2014). Wyrywając się snom i spekulacjom — prezentacja AIME [Breaking free from dreams and speculations — A presentation of AIME] (K. Abriszewski, tłum.). W: M. Buchowski, A. Bentkowski (red.), Kolokwia antropologiczne. Problemy współczesnej antropologii społecznej (s. 580–591). Poznań: Nauka i Innowacje.
Latour, B., Woolgar , S. (2020). Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych [Laboratory life: constructing scientific facts] (K. Abriszewski, P. Gąska, M. Smoczyński, A. Zabielski, tłum.). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Leavy, P. (2018). Metoda spotyka sztukę. Praktyki badawcze oparte na sztuce [Method meets art: Research practices based on art] (K. Stanisz, J. Kucharska, tłum.). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Lech-Kirstein, D. (2015). Zwrot kulturowy w badaniach onomastycznych [Cultural turn in onomastic research]. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 30, 85–95. https://doi.org/10.14746/psj.2015.30.5
Markowski, M.P. (2013). Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki [Politics of sensitivity: An introduction to the humanities]. Kraków: Universitas.
Maryl, M. (2017). Kim są nowi humaniści cyfrowi? [Who are the new digital Humanists?]. W: P. Czapliński, R. Nycz, D. Antonik, J. Bednarek i in. (red.), Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii (s. 286–300). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Marzec, A. (2021). Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata [Anthroposhadow: philosophy and aesthetics after the end of the world]. Warszawa: PWN.
Naruszewicz-Duchlińska, A. (2003). Pseudonimy internetowe (nicknames) jako forma autoreklamy [Internet pseudonyms (nicknames) as a form of self-promotion]. Prace Językoznawcze, 5, 85–98.
Newman, J.H. (1990). Idea uniwersytetu [The idea of University], tłum. P. Mroczkowski. Warszawa: PWN. (Oryginalna praca opublikowana w 1852 r.).
Nycz, R. (2017a). Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki [Culture as a verb: Exploring new humanities]. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Nycz, R. (2017b). Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refutacji [New humanities in Poland: Some highly subjective observations, conjectures, refutations]. Teksty Drugie, 1, 18–40. https://doi.org/10.18318/td.2017.1.2
Rakowski, T. (2016). Sztuka w przestrzeniach wiejskich i eksperymenty etnograficzne. Pożegnanie kultury zawstydzenia: jednoczasowość, zwrot ku sobie, protosocjologia [Art in rural spaces and ethnographic experiments: Farewell to the culture of shame — simultaneity, turn towards the self, proto-sociology]. Teksty Drugie, 4, 66–87. https://doi.org/10.18318/td.2016.4.4
Rejter, A. (2016). Nazwa własna wobec gatunku i dyskursu [Proper name in relation to genre and discourse]. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rejter, A. (2019a). Mężczyzna obnażony? Tytuły aktów męskich w polskiej sztuce współczesnej [Bared man? Titles of male nudes in Polish contemporary art]. W: A. Rejter (red.), Nazwy własne w kon/tekstach kultury (s. 183–195). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rejter, A. (2019b). Nazwy własne w kon/tekstach kultury [Proper names in (con)texts of culture]. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rejter, A. (2019c). Od Aluzji do Zwalca. O imionach koni [From Aluzja to Zwalec. On the names of horses]. W: A. Rejter (red.), Nazwy własne w kon/tekstach kultury (s. 279–288). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rejter, A. (2019d). Onimia w służbie płci. Tytuły dzieł sztuki kobiecej [Onymy in service of gender: Titles of female artworks]. W: A. Rejter (red.), Nazwy własne w kon/tekstach kultury (s. 169–182). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rejter. A . (w druku). Badania historycznojęzykowe wobec nowej humanistyki [Historical-linguistic research in the context of new humanities]. Forum Lingwistyczne.
Rutkiewicz, M. (1999). Onomastyczny status irconimów [The onomastic status of irconyms]. Onomastica, 44, 117–123.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2016). Neurobiologia nazywania. O anomii propralnej i apelatywnej [Neurobiology of naming: On propral and appellative anomie]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Rutkowski, M. (2021). Co bada i czemu służy onomastyka? Kilka refleksji w kontekście nowej humanistyki [What does onomastics study and what purpose does it serve? Some reflections in the context of new humanities]. Prace Językoznawcze, 23(2), 31–41. https://doi.org/10.31648/pj.6597
Rutkowski, M. (2022). Metodologie w onomastyce a kultura [Methodologies in onomastics and culture]. Onomastica, 66, 37–50. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.66.5
Rutkowski, M., Skowronek, K. (2020). Onomastyczna analiza dyskursu [Onomastic discourse analysis]. Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica.
Siwiec, A. (2014). Pseudonimy internetowe vel nicki — charakterystyka onomastyczna i uzus [Internet pseudonyms or nicknames: Onomastic characteristics and usage]. Roczniki Humanistyczne, 62(6), 101–122.
Skowronek, K. (2001). Współczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno-kognitywne [Contemporary Polish surnames: A statistical-cognitive study]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Strutyński, J. (1996). Urbozoonimia miejska [Urban zoonymy]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Sztompka, P., Matuszek, K. (red.). (2015). Idea uniwersytetu. Reaktywacja [The idea of the university: Reactivation]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tabaszewska, J. (2022). Humanistyka służebna. Negocjowanie pola i budowanie autonomii w dobie kryzysu [Servant humanities: Negotiating the field and building autonomy in times of crisis]. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Witosz, B. (2009). Dyskurs i stylistyka [Discourse and stylistics]. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Witosz, B. (2016). Kategoria dyskursu w polonistycznej edukacji akademickiej [The category of discourse in Polish academic education]. W: W. Czachur, A. Kulczyńska, Ł. Kumięga (red.), Jak analizować dyskurs? Perspektywy dydaktyczne (s. 19–39). Kraków: Universitas.
Wodak, R. (2008). Dyskurs populistyczny: retoryka wykluczenia a gatunki języka pisanego [Populist discourse: Rhetoric of exclusion and genres of written language]. W: A. Duszak, N. Fairclough (red.), Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do analizy społecznej (s. 186–215). Kraków: Universitas.