Keywords
toponyms of the Wadowice district
toponymical lexis
lexical archaisms
Abstract
The paper is the first part of a larger study aiming at characterizing toponyms of the Wadowice district (Małopolska Voivodeship, southern Poland), an area so far regarded as more densely populated only in late Middle Ages or later, on the basis of its etymons, both appellative and anthroponymical. Only names confirmed in the course of data collection in the late 1950s were taken into consideration. The main question to be answered is to what extent the procedures identifying etymons of geographical names currently used by toponomasticians can prove both effective and accurate. In this part of the study, attention was focused on appellative etymons. A list of such items has been compiled, containing words attested in the major dictionaries or collections of the Polish lexis, as well as archaisms reconstructed solely on the basis of related toponyms. Some of the latter ones are discussed at some length in the body of the paper; some have been preserved in their topographical meanings in other Slavic languages (*čelo ‛precipitous slope’ metaph., *čьrtorъja ‛valley’, *xobotъ ‛river bend’ metaph., *sъbojь in various meanings, derivative *svьrkъl- ‛(dwarf) spruce’ locally distorted to *ćwierkiel), others remain mere reconstructions, sometimes encountered in the toponymy of other parts of Poland as well (*gorěńь ‛burned forest”, *pertiŕь ‛path?’) or even endemic to that area (*nesъlnь ‛shaded place?’, *pobedr- ‛slope?’, *prik(ъ)ŕaznь ‛precipitous slope’, *ryšь -a -e ‛reddish’; *tьlčanь ‛valley?’ metaph.). The only few unattested terms can be easily explained as Polish in origin (e.g. *gorьnica ‛upper part of a village etc.’). To sum up, the 20th century toponymy of this area is characterized by a notable lack/paucity of more archaic native derivational models (no structures in *-ьsko, *-ьno or *-yni), but at the same time by a surprisingly large number of Slavic lexical archaisms preserved in place names.
References
Babik, Z. (2015). Nazwy rzeczne zlewni Wieprzówki — komentarze do haseł zamieszczonych w „Hydronymia Europaea” 12 [River names of the Wieprzówka drainage basin. Comments on entries published in “Hydronymia Europaea” 12]. Onomastica, 59, 401–442.
Babik, Z. (2016). Profesor Franciszek Sławski w moich oczach [Professor Franciszek Sławski in my eyes]. Język Polski, 96(1), 112–121.
Babik, Z. (2017). Toboła — szczęśliwie rozwiązany (?) problem (nie tylko) polskiej toponomastyki [Toboła: A happy solution (not only) for Polish toponymy?]. Jezikoslovni zapiski, 23(2), 53–66.
Babik, Z. (2018a). Kraków jako pra- i staropolska nazwa topograficzna — przegląd polskiego materiału nazewniczego i północnosłowiańskich nawiązań apelatywnych [Kraków as a Proto- and Old Polish topographical place name. A survey of the Polish toponomastic and the North Slavic lexical material. W: U. Bijak, H. Górny i M. Magda-Czekaj (red.), Onomastyka — neohumanistyka — nauki społeczne [Onomastics — Neohumanities — Social Sciences] (s. 37–56). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Babik, Z. (2018b). (rec.) Ewelina Zając, Toponimia powiatu tureckiego. Słownik nazw, Łódź 2016. Onomastica, 62, 315–326.
Babik, Z. (2018c). Wkład Andrzeja Bańkowskiego w badania nad słowiańskim złożem apelatywnym w toponimii polskiej [Andrzej Bańkowski’s contribution to the study of the Slavic lexical stock in the Polish toponymy]. W: U. Wójcik i V. Jaros (red.), Przeszłość w języku zamknięta. In memoriam Andr[e]ae Bańkowski [The Past Closed in Language. In Memoriam Andr[e]ae Bańkowski] (s. 95–107). Częstochowa: Wydawnictwo im. S. Podobińskiego AJD.
Babik, Z. (2019). Tzw. akcja UN-owska (1954?–1970?) — projekt, przebieg, efekty, próba oceny [The action of gathering terrain names in Poland (1954?–1970?) — project, realization, effects, attempt at its evaluation]. Onomastica, 63, 291–313.
Babik, Z. (2020). Nowy etap badań nad toponimią słowacką (uwagi po lekturze książki Ivety Valentovej „Lexika slovenských terénnych názvov. Koncepcia lexikografického spracovania”) [A new phase in the investigation of the Slovak toponymy. Reading Iveta Valentová’s book “The lexis of Slovak anoikonyms. Conception of lexicographical processing”]. Onomastica, 64, 229–238.
Bańkowski, A. (1979). Szkice z polskiej etymologii onomastycznej II [Sketches from the research in Polish onomastic etymologies. Part 2]. Poradnik Językowy, 10, 483–494.
Bańkowski, A. (1984). Ciekawe relikty leksykalne wśród staromazowieckich nazw polnych [Some interesting lexical relics found among field names in ancient Mazovia]. Język Polski, 64, 122–143.
Bańkowski ESJP I = Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of Polish] (t. I: A–K). Warszawa: PWN.
Bańkowski ESMP = Bańkowski, A. (2014). Etymologiczny słownik mowy polskiej [Etymological Dictionary of Polish] (t. III: R). Częstochowa: Linguard.
Borek, H. (1968). Zachodniosłowiańskie nazwy toponimiczne z formantem -ьn- [West Slavic toponyms with the suffix -ьn-]. Wrocław: PWN.
Borek, H. (1975). Wyraz *świerkla na podstawie toponimii [The term *świerkla as reflected in the toponymy]. Prace Filologiczne, 25, 275–279.
Dejna, K. (1981). Atlas polskich innowacji dialektalnych [Atlas of Polish Dialectal Innovations]. Warszawa–Łódź: PWN.
Dobroski, J.S. (1986). Między Skawą a Skawinką [Between the Skawa and Skawinka Rivers]. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”.
ÈSSÂ VIII = Trubačev, O.N. (red.). (1981). Ètimologičeskij slovarʹ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond [Etymological Dictionary of the Slavic Languages. The Lexical Fund of Common Slavic] (t. VIII: *xa-*jьvьlga). Moskva: Nauka.
HE IX = Rymut, K. (1993). Gewässernamen im Flußgebiet der oberen Weichsel von der Quelle bis zu Soła und Przemsza. Stuttgart: F. Steiner.
HE XII = Rymut, K. (1996). Rechte Zuflüsse zur Weichsel zwischen Soła und Dunajec. Stuttgart: F. Steiner.
Holly, K. (1990). Nazwy terenowe Żywiecczyzny [Field names of the Żywiec area]. Onomastica, 35, 67–90.
Jurkowski, M. (1971). Ukraińska terminologia hydrograficzna [Hydrographical Terminology of Ukrainian]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Karaś, M. (1964). Ze studiów nad toponomastyką Żywiecczyzny. V. Elementy słowackie w nazwach geograficznych [Studies in the toponomastics of the Żywiec area. Part 5: Place names with Slovak phonetic features]. Onomastica, 9, 64–81.
Kolber, T. (2008a). Motywacja i struktura nazwisk dawnego dekanatu wadowickiego. Część I – analiza [Motivation and Structure of Surnames of the Former Wadowice Decanate. Part 1 — Analysis] [Niepublikowana rozprawa doktorska w repozytorium Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie].
Kolber, T. (2008b). Motywacja i struktura nazwisk dawnego dekanatu wadowickiego. Część II — słownik [Motivation and Structure of Surnames of the Former Wadowice Decanate. Part 2 — Dictionary]. [Niepublikowana rozprawa doktorska w repozytorium Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie].
Kopertowska, D. (1998). Topograficzna motywacja nazw miejscowych (na przykładzie Kielecczyzny) [Topographic motivation for place names (example of the Kielce area)]. Onomastica, 43, 37–51.
Kowalska, A. (2011). Apelatywne nazwy miejsc w dialektach polskich. Derywacja sufiksalna [Appellative Nomina Loci in Polish Dialects. Suffixal Derivation]. Poznań: PTPN.
Králik, Ľ. (2015). Stručný etymologický slovník slovenčiny [Concise Etymological Dictionary of Slovak]. Bratislava: Veda.
Lubaś, W. (1968). Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa krakowskiego [Place Names in the Southern Part of the Former Kraków Voivodeship]. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Machek, V. (1957). Etymologický slovník českého a slovenského jazyka [Etymological Dictionary of Czech and Slovak]. Praha: Academia.
Majewski, E. (1891). Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich […]. T. I: Słownik polsko-łaciński [Dictionary of Polish Zoological and Botanical Terms […]. Part 1: Polish-Latin Dictionary]. Warszawa.
Mal′ko, R.N. (1974). Geografičeskaâ terminologiâ češskogo i slovackogo âzykov (na obŝeslavânskom fone) [Geographical Terminology of Czech and Slovak (Against the Slavic Background)]. Minsk: Nauka i technika.
Mieg = Galicja na józefińskiej mapie topograficznej (1779–1783). I (2012). B, sekcje 1–30 [Galicia on a Josephinian Topographical Map]. Skala 1: 28 800. Kraków: UP. MJ = Metryka Józefińska. Rękopis z lat 1785–1788. Zbiór nr 19 w Centralnym Archiwum Historycznym we Lwowie. Cyt. za: HE XII [Josephinian Metrics. A Manuscript from 1785–1788. Collection No.19 in the Central Historical Archive in L’viv. Quoted after HE XII].
MJČ II = Profous, A. (1949). Místní jména v Čechách: jejich vznik, původ, význam a změny [Place Names in Bohemia: Rise, Origin, Meaning and Subsequent Changes]. Díl [Part] 2: Ch–L. Praha: Česká Akademie Věd a Úmění. Mp1914 = Austriacka mapa wojskowa, Zone 6, Kol. XII: Wadowice [Austrian Military Map], Skala 1 : 75 000.
Mp-25 = Powiat Wadowice, województwo krakowskie [Map of the Wadowice County, Kraków Voivodeship]. (1961). Skala 1 : 25 000.Warszawa: Zarząd Kartograficzny Sztabu Generalnego [Mapa czteroarkuszowa].
Mp-100 = Mapa powiatu Wadowice [Map of the Wadowice County]. (1969). Skala 1 : 10 000. Warszawa: PPWK.
Mp-100WIG = Mapa taktyczna, arkusz Wadowice [Military Map, Sheet Wadowice]. (1924). Warszawa: WIG. MpKumm = Administrativ-Karte von der königreichen Galizien und Lodomerien […] von Carl
Kummerer, Ritter von Kummersberg […]. (1855). Skala 1 : 115 000. Wien.
MpZiemOśw = Ziemia Oświęcimska. Mapa turystyczna [Oświęcim Area. Tourist Map]. (2006). Skala 1 : 50 000. Wyd. 2, Kraków: Compass.
Nepokupnyj, A.P. (1976). Baltijskaâ i balto-slavânskaâ geografičeskaâ terminologiâ Belorussii i Ukrainy [Baltic and Balto-Slavic topographical terminology in Belarus and Ukraine]. Acta Baltico-Slavica, 9, 99–123.
Nitsche, P. (1964). Die geographische Terminologie des Polnischen. Köln–Wien: Böhlau Verlag.
NMPol = Rymut, K. i in. (red.). (1996–). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany [Place Names of Poland. History. Origin. Changes] (t. 1–). Kraków. Instytut Języka Polskiego PAN.
Olesch, R. (1937). Beiträge zur oberschlesischen Dialektforschung. Die Mundart der Kobylorze, I. Deskriptive Phonetik. Leipzig: Komissionsverlag Otto Harrassowitz. PRNG = Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych [National Register of Geographical Names]. https://www.geoportal.gov.pl/dane/panstwowy-rejestr-nazw-geograficznych/
SGP = Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish Dialects]. (1979–) (t. 1–). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Języka Polskiego PAN. SHGKr = Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu [Historical
and Geographical Dictionary of the Medieval Cracow Voivodship]. (1980–) (t. I–). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sławski SEJP V = Sławski, F. (1982). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (t. V). Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Snazw = Rymut, K. (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych [Dictionary of Surnames Currently Used in Poland]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
SNGŚ = Rospond, S. i in. (red.). (1970–2016). Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska [Etymological Dictionary of the Geographical Names of Silesia] (t. I–XVII). Wrocław–Opole: PWN–Instytut Śląski.
SNS = Pleteršnik, M. (1894–1895). Slovensko-nemški slovar [Slovene-German Dictionary] (t. I–II). Ljubljana: Knezškofijstvo.
SP = Sławski, F. i in. (1974–2001). Słownik prasłowiański [Dictionary of Common Slavic] (t. 1–8). Wrocław– Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Slawistyki PAN.
SRNG = Filin, F.P. i in. (red.). (1965–2021). Slovarʹ russkih narodnyh govorov [Dictionary of Russian Dialects] (t. 1–52). Leningrad: Nauka.
SSN I = Ripka, I. i in. (red.). (1994). Slovník slovenských nárečí [Dictionary of Slovak Dialects] (t. I: A–K). Bratislava: Veda.
SStp = Urbańczyk, S. i in. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski [Old Polish Dictionary] (t. I–XI). Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Języka Polskiego PAN.
SW = Karłowicz, J., Kryński, A. i Niedźwiedzki, W. (red.). (1900–1927). Słownik języka polskiego [Dictionary of Polish] (t. I–VIII). Warszawa: nakładem prenumeratorów.
Swoboda, P. (2011). O kilku polskich toponimach z nagłosowym o(b)- na tle słowiańskim [On several Polish toponyms with initial o(b)- against a Slavic background]. Onomastica, 55, 53–71. UN = Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych [Official Names of Localities and
Physiographical Objects] (1963–1975). Warszawa: Urząd Rady Ministrów. UNMasz = niepublikowany maszynopis „profesorski” pow. wadowickiego, w zbiorach IJP PAN [Unpublished “professorial” typescript relative to the Wadowice district, preserved in the Institute of the Polish Language of the Polish Academy of Sciences].
Vidoeski, B. (1999). Geografskata terminologiǰa vo diǰalektite na makedonskiot ǰazik (Geographical Terminology in the Dialects of Macedonian]. Skopǰe: Makedonskata akademiǰa na naukite i umetnostite.
Zając, M. i Zając, A. (red.). (2001). Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce [Distribution Atlas of Vascular Plants in Poland]. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki. UJ.